Vấn đề pháp lý khi để lại tài sản theo di chúc

Pháp luật cho phép cá nhân có quyền lập di chúc giao tài sản của mình cho người khác sau khi chết. Để ý chí, ý nguyện này hợp pháp, có hiệu lực thì di chúc được lập dù thể hiện bằng hình thức văn bản hay miệng cũng phải tuân thủ đúng quy định của pháp luật.

Pháp luật cho phép cá nhân có quyền lập di chúc giao tài sản của mình cho người khác sau khi chết. Để ý chí, ý nguyện này hợp pháp, có hiệu lực thì di chúc được lập dù thể hiện bằng hình thức văn bản hay miệng cũng phải tuân thủ đúng quy định của pháp luật.

Người dân xã Thanh Sơn (H.Định Quán) tham dự buổi tuyên truyền pháp luật về dân sự, thừa kế, tranh chấp thừa kế liên quan tới đất đai do Hội Luật gia tỉnh tổ chức. Ảnh: Đ.Phú

* Rắc rối do làm di chúc miệng không đúng quy định

Việc lập di chúc để lại tài sản cho con cháu sau khi chết nhằm tránh tranh chấp, bất hòa đối với những người được thụ hưởng di sản ngày càng được các bậc cha mẹ, người lớn tuổi chú trọng. Tuy nhiên, trong thực tế cuộc sống vẫn còn rất nhiều trường hợp người dân, nhất là người dân ở vùng nông thôn vẫn chưa hiểu và nắm rõ các quy định pháp luật về di chúc. Vì vậy, dễ dẫn tới sự việc lập di chúc không đúng quy định pháp luật hoặc thể hiện không đúng ý nguyện.

Chẳng hạn, bà P.T.V. (ngụ xã Thanh Sơn, H.Định Quán) tranh chấp với người em trai 3 sào đất rẫy do mẹ bà đứng tên trong giấy chứng nhận quyền sử dụng đất trước khi mất. Bà V. trình bày, trước khi mẹ bà hấp hối có nói rõ là cho bà 3 sào đất này. Tuy nhiên, sau khi mẹ bà mất, giữa bà và người em trai xảy ra tranh chấp diện tích đất này.

Trao đổi về vấn đề của bà V., luật sư Ngô Văn Định, Phó giám đốc Trung tâm Tư vấn pháp luật (Hội Luật gia tỉnh) hướng dẫn, theo như trình bày của bà V., khi mẹ bà hấp hối có ý nguyện để lại 3 sào đất trên cho bà, nghĩa là hình thức của di chúc là di chúc miệng. Theo Điều 627 Bộ luật Dân sự năm 2015, di chúc phải được lập thành văn bản; nếu không thể lập được di chúc bằng văn bản thì có thể di chúc miệng. Di chúc miệng hợp pháp khi nó tuân thủ Khoản 5, Điều 630, Điều 629 và Điều 632 Bộ luật Dân sự năm 2015.

Nghĩa là, trường hợp tính mạng một người bị cái chết đe dọa và không thể lập di chúc bằng văn bản thì có thể lập di chúc miệng. Di chúc miệng được coi là hợp pháp nếu người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất 2 người làm chứng và ngay sau khi người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng, người làm chứng ghi chép lại, cùng ký tên hoặc điểm chỉ. Trong thời hạn 5 ngày làm việc, kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di chúc phải được công chứng viên hoặc cơ quan có thẩm quyền chứng thực xác nhận chữ ký hoặc điểm chỉ của người làm chứng. Mọi người đều có thể làm chứng cho việc lập di chúc, trừ những người sau đây: Người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật của người lập di chúc. Người có quyền, nghĩa vụ tài sản liên quan tới nội dung di chúc. Người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.

“Do đó, việc người em trai tranh chấp thừa kế với bà không có gì sai trái và việc tranh chấp đó sẽ do tòa án nơi có đất tranh chấp thụ lý giải quyềt. Đồng thời, nếu di chúc miệng của mẹ bà không hợp pháp thì di sản đó được chia theo pháp luật” - luật sư Ngô Văn Định cho biết thêm.

Cũng theo luật sư Ngô Văn Định, trường hợp chia thừa kế theo pháp luật khi người để lại di sản không có di chúc; di chúc không hợp pháp; những người thừa kế theo di chúc chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; những người được chỉ định làm người thừa kế theo di chúc mà không có quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.

* Di chúc lập sau làm cho di chúc lập trước mất giá trị

Một người có quyền được lập nhiều lần di chúc, thay đổi ý nguyện, ý chí tặng, cho tài sản khi còn sống. Do đó, khi người lập di chúc mất, những người được thụ hưởng di sản khó tránh khỏi phát sinh tranh chấp khi ai cũng có trong tay những tờ di chúc hợp pháp. Vậy di chúc nào xác định người thừa hưởng di sản và di chúc miệng hợp pháp có thắng di chúc bằng văn bản hợp pháp được lập trước đó không? Đó là vấn đề mà rất nhiều người dân quan tâm khi Hội Luật gia tỉnh tổ chức các đoàn tư vấn, tuyên truyền pháp luật cho người dân tại các huyện: Định Quán, Vĩnh Cửu, Trảng Bom…

Theo Chủ tịch Hội Luật gia tỉnh Phan Văn Châu, di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân khi muốn chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi người đó chết. Cho nên, tại nhiều thời điểm khác nhau, khi ý nguyện của người đó thay đổi thì người đó có thể lập di chúc mới. Để xử lý tình huống này, Khoản 5, Điều 643 Bộ luật Dân sự 2015 quy định rất rõ, khi một người để lại nhiều bản di chúc đối với một tài sản thì chỉ bản di chúc sau cùng có hiệu lực.

“Nghĩa là người lập di chúc chết thì bản di chúc sau cùng mới là bản di chúc có hiệu lực và những người thừa kế phải căn cứ vào bản di chúc sau cùng này để phân chia di sản thừa kế. Do đó, dù là di chúc miệng nhưng hợp pháp, được lập trong hoàn cảnh tính mạng của người để lại di sản bị cái chết đe dọa vẫn làm cho các di chúc hợp pháp được lập bằng văn bản trước đó không còn giá trị” - Chủ tịch Hội Luật gia tỉnh Phan Văn Châu lưu ý.

Điều 643 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định, di chúc có hiệu lực từ thời điểm mở thừa kế. Di chúc không có hiệu lực toàn bộ hoặc một phần trong trường hợp người thừa kế theo di chúc chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; trường hợp có nhiều người thừa kế theo di chúc mà có người chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc thì chỉ phần di chúc có liên quan đến cá nhân này không có hiệu lực. Di chúc không có hiệu lực nếu di sản để lại cho người thừa kế không còn vào thời điểm mở thừa kế; nếu di sản để lại cho người thừa kế chỉ còn một phần thì phần di chúc về phần di sản còn lại vẫn có hiệu lực…

Đoàn Phú