Án bị hủy, sửa - Do đâu?

So với trên 4.300 vụ án đã xét xử trong 6 tháng qua thì số vụ bị hủy, sửa chiếm tỷ lệ không nhiều. Nhưng trên 180 vụ án bị hủy, sửa đối với nhiều người là điều bất bình thường. Trách nhiệm ở đây không chỉ ngành tòa án mà còn của các ngành liên quan.

So với trên 4.300 vụ án đã xét xử trong 6 tháng qua thì số vụ bị hủy, sửa chiếm tỷ lệ không nhiều. Nhưng trên 180 vụ án bị hủy, sửa đối với nhiều người là điều bất bình thường. Trách nhiệm ở đây không chỉ ngành tòa án mà còn của các ngành liên quan.

* Do lỗi chủ quan

Năm 2008, toàn ngành tòa án Đồng Nai có 54 vụ bị hủy do lỗi chủ quan của thẩm phán. Trong số đó có 30 vụ án dân sự, 12 vụ án hôn nhân gia đình, 10 vụ án hình sự và 2 vụ án hành chính, kinh tế, lao động. 6 tháng đầu năm nay, án bị hủy do lỗi chủ quan của thẩm phán là 40 vụ, trong đó hình sự 7 vụ; hành chính, kinh tế, lao động và hôn nhân gia đình mỗi loại 3 vụ; nhiều nhất là án dân sự với 27 vụ. Đó là chưa kể trong 6 tháng đầu năm 2009, số án bị sửa do lỗi chủ quan của thẩm phán lên đến 127 vụ. Ngoài ra còn có trên 10 vụ án bị hủy, sửa do lỗi khách quan. Điều này cho thấy án bị hủy, sửa có biểu hiện gia tăng, khiến dư luận lo ngại.

Một thẩm phán được bổ nhiệm đòi hỏi phải có nhiều tiêu chuẩn rất cao.

Đây có phải do chất lượng chuyên môn của thẩm phán hay lý do nào khác? Chánh án Tòa án nhân dân (TAND) tỉnh Huỳnh Văn Lưu cho biết, toàn ngành chỉ có 90 thẩm phán, trong khi đó năm 2008 giải quyết đến 10 ngàn vụ án và 6 tháng qua cũng đã thụ lý trên 6.400 vụ án mới. Bình quân mỗi thẩm phán giải quyết khoảng 9 vụ, cá biệt có thẩm phán giải quyết 12-14 vụ án/tháng. Như vậy, để không vi phạm án quá hạn, thẩm phán chỉ đủ thời gian "chạy" theo số lượng xét xử không còn thời gian để làm việc gì khác. Điều này đồng nghĩa với việc thẩm phán dành thời gian học tập nâng cao trình độ chuyên môn, nghiên cứu, đánh giá, phân tích chuyên sâu từng vụ án là không nhiều. Trong khi đó, đội ngũ thẩm phán thì chưa bổ sung kịp. Vướng mắc nữa là TAND tối cao chưa có quy chế đặc thù về biên chế, kinh phí cho những địa phương có lượng án lớn như Đồng Nai. Bên cạnh đó, việc bổ nhiệm thẩm phán đòi hỏi rất nhiều điều kiện, trong khi chế độ chính sách còn hạn hẹp nên khó thu hút người có đủ tiêu chuẩn vào ngành.

Mặt khác, tình trạng thẩm phán dù đã có thâm niên xét xử nhưng do chủ quan, khinh suất nên vẫn để xảy ra vi phạm nghiêm trọng về trình tự, thủ tục tố tụng như: bỏ sót tư cách người tham gia tố tụng; thu thập chứng cứ để xác định thẩm quyền trình tự thủ tục định giá không đúng luật. Bên cạnh đó, quá trình xác minh chưa thu thập đầy đủ chứng cứ để làm sáng tỏ một số tình tiết quan trọng trong vụ án dẫn đến quyết định của bản án chưa đủ căn cứ thuyết phục. Đó là chưa kể, mỗi thẩm phán có một quan điểm khác nhau, nên án có kháng cáo thì giữa cấp sơ thẩm và cấp phúc thẩm... không gặp nhau.

Chánh án TAND tỉnh Huỳnh Văn Lưu thẳng thắn nhìn nhận: "Một vài thẩm phán chưa nêu cao tinh thần học tập, rèn luyện kỹ năng chuyên môn nên năng lực và trình độ còn hạn chế. Khi gặp những vụ án có tính chất phức tạp thì những thẩm phán này tỏ ra lúng túng, dẫn đến sai sót. Có thẩm phán nhận thức quá máy móc, cứng nhắc và thiếu nhạy bén, nên việc đánh giá bản chất vụ án không phù hợp với diễn biến tình hình thực tế. Cá biệt có vài thẩm phán chủ quan trong quá trình xác minh, thu thập và đánh giá chứng cứ không toàn diện dẫn đến sai sót".

* Tác động từ bên ngoài

Song, án bị hủy, sửa còn do nhiều lý do khách quan. Những tình tiết làm thay đổi vụ án thường thấy là ở cấp phúc thẩm các đương sự cung cấp thêm chứng cứ, tình tiết mới; số liệu đo đạc đất đai, định giá tài sản có thay đổi. Mặt khác, không ít vụ án, tại cấp phúc thẩm, thẩm phán và hội đồng xét xử kiên trì hòa giải; các bên tự thỏa thuận về một số nội dung vụ án; đương sự rút một phần yêu cầu khởi kiện hoặc phát sinh thêm yêu cầu mới... nên bản án bị sửa là nghiễm nhiên.

Theo Phó chánh án TAND tỉnh Lê Thành Văn, án liên quan tranh chấp đất đai thường bị hủy, sửa rất cao. Tại TP.Biên Hòa, hầu hết các vụ án liên quan đến đất đai đều gặp rắc rối nên sau khi cấp sơ thẩm xét xử thường bị các bên đương sự kháng cáo. Việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất bị nhầm chủ quản lý, sử dụng; chồng chéo (1 thửa đất cấp cho 2 người); nội dung, diện tích, số lượng thửa cấp không đúng, không đủ... xảy ra khá nhiều tại 2 huyện Long Thành và Nhơn Trạch. Vì vậy, tranh chấp, khiếu kiện và đưa nhau ra tòa từ đây cũng rất phổ biến.

Từ trước đến nay, khi thực hiện các giao dịch về cho, mượn, mua bán hoặc thuê tài sản, phần lớn người dân chỉ thỏa thuận miệng chứ không lập giấy tờ. Một số không ít người dân có đất đai, tài sản chỉ biết canh tác, sử dụng không quan tâm đến việc xác lập quyền quản lý, sử dụng, sở hữu. Đến khi phát sinh tranh chấp và đưa nhau ra tòa thì các bên mới đi tìm chứng cứ chứng minh. Và cứ ít hôm, đương sự lại cung cấp một chứng cứ mới cho tòa án. Vì thế, bản án thường phải sửa đi, sửa lại nhiều lần là không tránh khỏi.

Thẩm phán phải khách quan, không khinh suất để có phán quyết thấu tình đạt lý

Một số người thì lợi dụng sự sơ hở của người dân, thiếu sót của cơ quan chức năng (trong việc lập bản đồ, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất) để hợp pháp hóa những giấy tờ nhằm chiếm đoạt, lấn chiếm, tranh chấp tài sản vốn của người khác. Việc xác minh, thu thập chứng cứ để tìm ra sự thật của những vụ án như thế này là không đơn giản. Cho nên, chỉ cần sơ suất nhỏ của thẩm phán thì phán quyết đưa ra sẽ không chính xác, thiếu công bằng, gây mất niềm tin. Từ đó dễ dẫn đến khiếu kiện gay gắt; bản án có hiệu lực pháp luật vẫn không được thi hành.

Thiểm Ty