Kho tàng cổ vật được phát hiện ở Xuân Hưng

Từ trái qua phải: Ống ngoáy + cây têm, nắp bình vôi có hoa văn và hai bình vôi Chăm.

Hơn một năm  nay, một số người dân ở ấp 4, xã Xuân Hưng (huyện Xuân Lộc) trong quá trình đi rà phế liệu đã tình cờ phát hiện rất nhiều hiện vật bằng đồng và gốm ở khắp các ấp 1, ấp 2 và ấp 3 (xã Xuân Hưng). Sau nhiều lần phát hiện, địa phương đã thông tin để Nhà Bảo tàng Đồng Nai đến khảo sát và tiếp nhận hiện vật. Kể từ tháng 6-2004 cho đến tháng 7-2005, Nhà Bảo tàng đã liên  tục tiếp nhận được gần 80 hiện vật. Những cổ vật này có giá trị cao về mặt văn hóa.

Đây là bộ sưu tập hiện vật dân tộc học rất đa dạng về chất liệu, loại hình và nguồn gốc chủ nhân sử dụng. Bộ sưu tập hiện vật bao gồm: vật dụng sinh hoạt, nhạc cụ và đồ trang sức. Hiện vật đa số là đồ đồng và một số là đồ gốm (có 1 hiện vật bằng nhôm). Sưu tập hiện vật tập trung với các loại hình như: nồi đồng (có quai, không quai, thân dẹp, thân tròn), mâm đồng,  bình vôi đồng, hộp đựng trầu cau đồng, hộp đựng vôi đồng, ống ngoáy trầu đồng, ống nhổ đồng, nắp ô trầu đồng, chén đồng, vòng tay đồng, nhẫn đồng, khoen đồng, lục lạc đồng, chiêng đồng (chiêng có núm và không núm), chập chõa đồng, nồi gốm, hũ gốm, tô, chén gốm sứ men xanh trắng, muỗng gốm, ấm gốm, mâm nhôm.... Bước đầu nhận định đây có thể là bộ sưu tập hiện vật tùy táng được chôn theo người chết theo phong tục tập quán của các tộc người đã cư trú ở vùng đất này (?).

Ngày 11-7-2005 , được sự giúp đỡ của chính quyền địa phương và sự hướng dẫn của những người trực tiếp phát hiện, Nhà Bảo tàng Đồng Nai đã cử đoàn cán bộ đến khảo sát các địa điểm phát hiện. Ba địa điểm được khảo sát là: suối Tượng Bang (phân trường Gia Phu), suối Rùa (Nông trường Vĩnh Hưng) và suối Chè (Nông trường Cọ Dầu trước đây) thuộc ấp 3, xã Xuân Hưng (huyện Xuân Lộc). Kết quả khảo sát cho thấy, đa phần những địa điểm phát hiện đều nằm gần suối, độ sâu của hiện vật khoảng từ 0,5 - 1 mét. Ở địa điểm suối Tượng Bang, đoàn còn phát hiện một mảnh sọ người có kích thước tương đối nhỏ. Những địa điểm này nay là nông trường trồng rừng  (thuộc Nông trường Vĩnh Hưng) hoặc đất làm rẫy (trồng mì) của người dân địa phương. Loại đất có nhiều cát. Bề mặt phát hiện thường có nhiều miểng gốm vụn gồm cả gốm sứ men  xanh trắng, gốm đất nung và gốm sành da nâu. Những địa điểm này thường ở rất xa khu dân cư hiện nay, trước đây thuộc Rừng Lá (căn cứ kháng chiến) giáp với địa phận huyện  Tánh Linh, tỉnh Bình Thuận (cách đây không lâu người dân ở địa bàn này cũng đã phát hiện nhiều hiện vật rất phong phú tương ứng với sưu tập hiện vật đã phát hiện trên). Theo người dân địa phương, khu vực này từ xưa đến nay đều là rừng và không thấy có tộc người nào sinh sống tập trung ở đây.

Sưu tập vòng tay, nhẫn và khoen tròn.

Từ những thông tin trên có thể suy đoán khu vực phát hiện là một khu vực rất rộng lớn trải dài từ phía Nam tỉnh Bình Thuận (phạm vi Rừng Lá, huyện Tánh Linh) xuống đến Đông Bắc tỉnh Đồng Nai (phạm vi xã Xuân Hưng, huyện Xuân Lộc). Chủ nhân của từng loại hình hiện vật cũng rất phong phú, đa dạng: bộ cồng chiêng và đồ trang sức của dân tộc bản địa (có thể là Châu Ro, Châu Mạ, STiêng hay tộc người vùng Nam Tây Nguyên?); bình vôi đồng, nồi đồng đáy tròn, hũ gốm tròn là của người Chăm; nồi đồng, mâm đồng, mâm nhôm, ống ngoáy trầu, hộp đựng trầu, nắp ô trầu, ống nhổ  là của người Việt; chập chõa đồng, tô, chén có  men xanh trắng viết chữ Hán là của người Hoa (?)... Dựa vào chất liệu,  kiểu dáng và tình trạng ít còn nguyên vẹn của đồ đồng (đa số đã mục hoặc bị ôxýt đồng gỉ xanh) có thể đoán định niên đại của bộ sưu tập hiện vật này đa phần khoảng trên 100 năm. Có những hiện vật từ thế kỷ XIX và có những hiện vật khoảng đầu hoặc  nửa đầu thế kỷ XX.

Việc phát hiện bộ sưu tập hiện vật dân tộc học ở địa bàn xã Xuân Hưng là rất quan trọng, góp phần gợi mở và bổ sung những cứ liệu khoa học về văn hóa, đặc biệt là địa bàn cư trú cũng như phong tục tùy táng khi chôn người chết ở một hoặc vài bộ phận tộc người đã từng sinh sống và có dấu vết mộ táng ở vùng đất này. Nhà Bảo tàng Đồng Nai đã tiến hành thống kê, khảo tả, chụp ảnh và bước đầu lập hồ sơ cho bộ sưu tập. Sắp tới, Nhà Bảo tàng có kế hoạch mời các nhà khoa học giám định để làm rõ thêm về nguồn gốc hiện vật cũng như bí ẩn của vùng đất từng là địa bàn cư trú của các tộc người bản địa, là địa bàn hoạt động của nghĩa quân chống  Pháp và là căn cứ cách mạng trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ của quân dân ta.

Nguyên Thơ (Bảo tàng Đồng Nai)