Nhọc nhằn nghề chẻ đá ở Định Quán

* Đá xây dựng - vật liệu dồi dào ở địa phương
Định Quán là một huyện bán sơn địa, với cấu trúc địa tầng tự nhiên có rất nhiều đá nổi và đá chìm sâu trong lòng đất. Đá nổi được người dân Định Quán quen gọi là loại đá trắng có độ cứng cao, dùng làm vật liệu xây dựng móng nhà rất tốt, nhưng rất khó khai thác và cũng đã bị cấm khai thác.

* Đá xây dựng - vật liệu dồi dào ở địa phương

Định Quán là một huyện bán sơn địa, với cấu trúc địa tầng tự nhiên có rất nhiều đá nổi và đá chìm sâu trong lòng đất. Đá nổi được người dân Định Quán quen gọi là loại đá trắng có độ cứng cao, dùng làm vật liệu xây dựng móng nhà rất tốt, nhưng rất khó khai thác và cũng đã bị cấm khai thác. Do vậy, khi dựng nhà, xây cất các công trình, nhiều nơi đã chuyển sang dùng loại đá đen nằm chìm trong đất. Trước đây khi chưa có thợ chẻ đá thành viên nhỏ, người dân địa phương đào đá lên, đem về xây móng vừa nặng nề, vừa không vững chắc như đá chẻ sau này.

Vào đầu năm 1980, một số thợ chẻ đá từ miền Trung vào đây hành nghề chẻ đá phục vụ nhu cầu xây dựng của người dân. Lúc đầu chỉ có một vài tốp thợ, sau đó do làm ăn được nên số thợ vào đông hơn và họ còn truyền lại nghề cho những người ở địa phương. Lúc đầu họ chỉ đục một vài lỗ, cho thuốc nổ vào lỗ để xé banh cục đá ra làm nhiều phần lớn, rồi sau đó dùng chét và đục chẻ ra thành những viên đá nhỏ có kích thước 20 x 30cm. Đá được bán trực tiếp cho người có nhu cầu vì các đại lý bán vật liệu xây dựng thời đó chưa ngó ngàng đến loại vật liệu này. Mãi sau này thấy đá chẻ hút hàng, họ mới mua bán lại, thợ chẻ đá không còn phải đứng ra bán lẻ nữa mà bán thẳng cho chủ đại lý. Dần dà, do việc khai thác chẻ đá bằng nổ mìn bị cấm, đá lộ thiên không được khai thác nhằm bảo vệ cảnh quan thiên nhiên vốn có của nó nên những tốp thợ chẻ đá chuyển qua đào đá ngầm sâu dưới mặt đất để chẻ. Và hơn 20 năm qua, nghề chẻ đá phục vụ xây dựng ở Định Quán vẫn được duy trì.

* Chẻ đá - một nghề nặng nhọc nguy hiểm

Anh Nguyễn Văn Thành, một thợ chẻ đá lâu năm cho biết: "Thực tâm mà nói, học nghề rồi phải hành nghề thôi, làm để kiếm miếng cơm, manh áo nuôi bản thân và gia đình, chứ nghề này cực khổ, nặng nhọc và nguy hiểm lắm!". Dẫu biết vậy, nhưng những người chẻ đá xây dựng được gọi là thợ thì đã vui rồi. Không phải ai cũng có thể chẻ một cục đá to hàng 5 đến 10m3 thành hàng ngàn viên đá nhỏ có kích cỡ như nhau, vuông thành sắc cạnh để nó trở thành những viên đá xinh xắn xây nên những chân móng cho các công trình nhà cửa, cầu cống, đường giao thông... được vững chắc.

Nghề chẻ đá cần rất nhiều tố  chất như phải có sức khỏe để quai được chiếc búa nặng từ 5-10kg, có chiếc búa cái đến 20kg; phải có tính cần mẫn, cẩn thận và tuân thủ các bước trong đào, chẻ. Nếu không có những tố chất đó thì nguy hiểm sẽ có xác suất rất lớn.

Cũng theo anh Thành, dụng cụ cho một thợ chẻ đá không có gì đáng giá: chỉ một cây búa lớn, 1 cây búa nhỏ, từ 5-10 cái "chạn" (thợ đá gọi cái đục lỗ) và 10-15 con chét (cái nêm bằng sắt để tách đá) là đủ. Trước đây có một số thợ không tự chế được các dụng cụ này phải đi tận miền Trung như Đà Nẵng, Phú Yên - nơi có những lò rèn chuyên làm ra đồ chẻ đá để bán. Sau này, thợ chẻ đá tự chế được "chạn và chét" để làm. Khâu "tôi" chạn và chét đòi hỏi phải đúng lửa, đúng nước, nếu không, dụng cụ quá cứng dòn sẽ dễ gẫy, nếu non quá bị "chùn". Mỗi tốp thợ chẻ đá có một lò rèn nhỏ tại nhà hoặc mang theo ra bãi để làm "mũi" các dụng cụ trong khi chẻ đá.

Đá được chẻ thành viên. Viên đá có mặt trên và mặt dưới, thường khi xây dựng, thợ hồ rất dễ nhận ra hai mặt này của viên đá nhờ đường chẻ mà người thợ chẻ đá tạo ra trên viên đá. Khi xây, đá được xếp mặt trên lên trên, mặt dưới tiếp giáp với vữa xây để đá không bị "lật ngang", móng sẽ rất vững chắc.

Đá chẻ thuộc loại đá đen hoặc đá gan gà, có độ cứng không bằng đá lộ thiên nhưng lại có ưu điểm là mặt đá nhám, có nhiều lỗ lòi lõm rất "ăn hồ", người xây rất thích loại đá này.

Vì lẽ đó, thợ chẻ đá tìm đến những bãi đá ngầm nằm sâu trong các đồi đá hoặc rẫy của người dân để mua cho mình bãi đá để chẻ. Một bãi đá có thể chẻ được hàng trăm ngàn hoặc hàng vạn viên đá chẻ. Có những tốp thợ mua được bãi đá tốt có thể làm lán trại ở luôn tại bãi. Công việc cứ đều đặn hàng ngày và có thể có khi ở nhiều năm mà chưa chẻ hết bãi đá ngầm.

* Nỗi nhọc nhằn được đền đáp

Anh Thành cho biết thêm: So với các nghề khác thì nghề chẻ đá tuy có cực nhọc hơn, nhưng được cái là có việc làm thường xuyên, không ai cạnh tranh nhiều, giá cả bán cho các đại lý vật liệu xây dựng ổn định, đá tiêu thụ nhanh, không nằm ở bãi lâu, có thu nhập đủ trang trải cho cuộc sống. Theo anh Thành, mỗi ngày một thợ đá nếu không gặp việc gì trở ngại thì chẻ được 100 -150 viên đá nhỏ, giá bán tại bãi hiện nay từ 900 -1.000 đồng/viên, từ đó cũng thu được 150 ngàn đồng. Nếu sản xuất theo tiến độ đó, đá bán hết, hàng tháng cũng có khoản thu nhập từ 2-3 triệu đồng, sau khi đã trừ chi phí mua bãi đá, dụng cụ hao mòn...

Trong quá trình đi lên của đất nước, có rất nhiều loại vật liệu xây dựng mới cao cấp đã có mặt trên thị trường, nhưng loại vật liệu "cổ" là đá chẻ ở Định Quán chưa bị loại bỏ. Đá chẻ vẫn còn đáp ứng nhu cầu sử dụng ngày càng nhiều trong xây dựng. Nghề chẻ đá không có nhiều người tham gia và ít cạnh tranh, đó cũng được xem là một nghề nuôi sống được gia đình những người thợ. Viên đá chẻ ngày nay không chỉ có mặt tại Định Quán mà còn góp phần vào các công trình xây dựng ở nhiều địa phương khác.

Công Trình (Đài TT huyện Định Quán)