Viết tiếp về những tranh cãi xung quanh dự án xây dựng trạm bơm điện Cao Cang :
Đập Đồng Hiệp đủ năng lực tưới tiêu cho toàn bộ diện tích lúa của hai xã Phú Điền và Phú Hòa!

Kênh N3 quanh năm đưa nước tưới tiêu cho toàn bộ cánh đồng 96 hecta lúa ở Phú Điền và hơn 20 hecta ở Phú Hòa.

Trong bài báo "Những cuộc họp tranh cãi căng thẳng về công trình trạm bơm điện Cao Cang" đăng trên báo Đồng Nai số 1165 ra ngày thứ bảy 3-6, chúng tôi có nêu, mặc dù ở vào hoàn cảnh đơn độc nhưng giám đốc Công ty khai thác công trình thủy lợi (CTTL) Đồng Nai Nguyễn Văn Hòa vẫn mạnh mẽ và quyết liệt đấu tranh để bảo vệ quan điểm của mình khi phản bác dự án xây dựng công trình trạm bơm điện (TBĐ) Cao Cang với chi phí 14 tỷ đồng. Trong khi đó, dựa vào dự án đã được UBND tỉnh duyệt, rất nhiều ý kiến cho rằng "dự án" mà giám đốc Hòa đưa ra với kinh phí vỏn vẹn chỉ 2 tỷ đồng sẽ rất khó thực hiện, bởi nó "cò con", thủ công và không phù hợp với tiến độ phát triển sau này. Có người còn tỏ thái độ mỉa mai, nói rằng cách làm của ông Hòa không có sức thuyết phục, tính cả nguồn nước dẫn từ đầu nguồn đập Đồng Hiệp (sẽ không đủ) lẫn các cơ sở về mặt khoa học kỹ thuật... Song, tất cả những tài liệu mà chúng tôi đang có trong tay đã chứng minh điều ngược lại...

* Từ thực tiễn...

Chúng tôi đến đập thủy lợi Đồng Hiệp (nằm trên địa bàn ấp 5, xã Phú Điền, huyện Tân Phú) trong những ngày cuối của tháng 5. Từ đầu kênh N3 (kênh dẫn nước tưới tiêu cho toàn bộ cánh đồng lúa ở Phú Điền), nước của đập Đồng Hiệp lúc nào cũng ào ào chảy đến những cánh đồng lúa mênh mông trải dài một màu xanh xa tít tắp. Dẫn chúng tôi đi dọc kênh N3 dài hơn 3km, rộng 3m (bắt đầu từ đoạn bê tông dài 1,9km cho đến cuối kênh bằng đất đắp), đội trưởng Đội thủy nông đập Đồng Hiệp Trần Minh Luông cho biết, người dân ở Phú Điền hơn 30 năm qua rất gắn bó với đồng ruộng. Riêng đất vườn (khoảng 35 hécta), người dân nơi đây chủ yếu trồng xoài hoặc điều nhưng họ tự giải quyết được nguồn nước tưới (giếng hoặc bơm) nên nhiều năm qua, diện tích cây dài ngày ở xã Phú Điền không sử dụng nước từ đập Đồng Hiệp. Thực tế thời gian trước, nông dân ở Phú Điền chỉ làm 2 vụ lúa nhưng bấp bênh, diện tích canh tác cũng không nhiều vì thiếu nước. Đến năm 2002, kênh N3 được Công ty KTTL đầu tư, kéo dài đến cuối cánh đồng của ấp 5 nên diện tích lúa tăng lên và cả 3 vụ đều cho năng suất cao. Cụ thể, khi chưa sử dụng nước đập Đồng Hiệp, năng suất lúa nước chỉ đạt 35 tạ/ hécta, nhưng từ năm 2003 đến nay, nhờ có nguồn nước nên toàn bộ 960 hécta lúa nước ở Phú Điền đều làm được 3 vụ, năng suất 1 hécta đạt từ 55 tạ trở lên.

Thực tế, khi đến đoạn cuối của kênh N3 với một bên thuộc địa bàn xã Phú Điền (huyện Tân phú), một bên là xã Phú Hòa (huyện Định Quán), chúng tôi khá bất ngờ khi thấy bên cạnh những ụ rơm chưa được chuyển đi đã có những ruộng lúa xanh tốt (trên 2 tháng) chuẩn bị trổ bông. Điều này cho thấy, ngay sau khi thu hoạch vụ đông - xuân, nông dân liền xuống giống ngay. Từ chỗ này có thể thấy, diện tích lúa vụ 3 ở Phú Điền và cả Phú Hòa chính là do nguồn nước của đập thủy lợi Đồng Hiệp chứ không phải nhờ "trời" như nhiều người nhận định. Một số người dân đang làm việc trên những cánh đồng mà chúng tôi đã gặp đều khẳng định, từ năm 2003, nông dân đã làm sớm vụ hè thu chứ không phải chờ mưa như trước đây. Phần lớn diện tích lúa ở Phú Điền sử dụng nước tự chảy, còn đối với những thửa ruộng cao hơn mực nước ở cuối kênh N3, người dân phải dùng bơm. Nhưng dù sử dụng nước tự chảy hay tạo nguồn thì nước từ đập Đồng Hiệp đã đáp ứng đầy đủ lượng nước cho cánh đồng lúa của địa phương. Giống như diện tích lúa nước ở Phú Điền, hơn 20 hécta lúa ở Phú Hòa sử dụng nước kênh N3 được làm 3 vụ ăn chắc. Đây là điều mà những nông dân Phú Hòa không thể phủ nhận, dù rằng để "thừa hưởng" được nguồn nước này, họ phải tạo nguồn dẫn nước vào (dùng bơm). Có người bảo, ngày trước đứng bên đây (Phú Hòa) nhìn qua bên kia (Phú Điền) mà phát thèm, bởi ruộng lúa bên đó lúc nào cũng xanh tốt. Hồi ấy, khi nói đến sản xuất lúa, dân Phú Hòa thường than trời vì "khát nước", còn bây giờ, diện tích lúa nước ở Phú Hòa có sử dụng nước từ kênh N3 chưa nhiều, song chính nguồn nước đó đã giúp cho một số nông dân ở Phú Hòa có cuộc sống sung túc hơn.

* Đến những cơ sở khoa học

Có thể nói, nếu không có sự phản ứng quyết liệt từ phía giám đốc Công ty KTTL Nguyễn Văn Hòa thì nhiều khả năng dự án xây dựng TBĐ Cao Cang đã được tiến hành thi công. Thế nhưng, điều cần được lưu ý là, khi xây dựng dự án TBĐ Cao Cang, các ngành chức năng, đơn vị chủ đầu tư (UBND huyện Định Quán)... đã "quên" rằng, cách đây 5 năm, công trình cải tạo, nâng cấp đập Đồng Hiệp đã được tính toán chi ly về hiệu quả khi mở rộng phạm vi tưới cho toàn bộ cánh đồng lúa của 2 xã Phú Điền và Phú Hòa. Nói cách khác, dự án TBĐ Cao Cang được "chồng" lên một công trình khác mà cách đây không lâu, chính các ngành chức năng cũng đã phải tốn nhiều công sức để đo vẽ, nghiên cứu nhằm tìm ra giải pháp phù hợp, hữu hiệu nhất.

Khi có trong tay tài liệu "Nâng cấp hệ thống thủy lợi Đồng Hiệp - tóm tắt nghiên cứu khả thi" (Trường đại học Thủy lợi thiết kế tháng 12-1998 do Ban quản lý dự án chuyên ngành Sở NN-PTNT làm chủ đầu tư), chúng tôi không khỏi không ngạc nhiên vì toàn bộ công trình này đã đáp ứng đầy đủ nhu cầu tưới tiêu cho tất cả cánh đồng lúa của 2 xã Phú Điền và Phú Hòa. Cụ thể, theo tiến sĩ Phạm Cao Long, giám đốc Trường đại học Thủy lợi (cơ sở 2) thì đập Đồng Hiệp (xây dựng năm 1976, chỉ đảm bảo tưới tiêu cho khoảng 400 hécta nên cần phải nâng cấp và mở rộng phạm vi tưới) là đập dâng nước trên suối Đa Chả, có nhiệm vụ tưới cho khu ruộng trên 1.100 hécta ven sông La Ngà và hạ lưu suối thuộc các xã Phú Điền, Phú Hòa (là những cánh đồng lúa lớn của tỉnh Đồng Nai). Căn cứ vào dự án này thì dẫn nước từ đập dâng Đồng Hiệp có 3 tuyến kênh bê tông gồm: N1 (dài 4.642m, chiều rộng đáy là 1,4 mét, cao trình đáy 105,3m) tưới cho 388 hécta vùng ven sông La Ngà; kênh N2 (dài 3,151m, chiều rộng đáy 1,4m, cao trình đáy + 105,3m) tưới cho 427 hécta vùng đất ở bờ trái suối Đa Chả; kênh N3 (còn gọi là kênh Trà Cổ, dài 1.960m, chiều rộng đáy 1m, cao trình đáy 105,3m) tưới cho 203 hécta vùng hạ lưu. Song, sau khi được nâng cấp, do thiếu kênh mương "xương cá" nên kênh N3 chỉ tưới được 80/203 hécta năng lực thiết kế. Đây chính là "nút thắt" của dự án khiến sau này người ta lầm tưởng là kênh N3 (và cả đập Đồng Hiệp) không có khả năng tưới tiêu cho các cánh đồng ở Phú Điền, Phú Hòa. Chính vì vậy, dự án TBĐ Cao Cang ra đời, trong khi đập dâng Đồng Hiêp và kênh N3 kéo dài (do Công ty KTTL đào đắp bằng đất năm 2002) vẫn đang hoạt động có hiệu quả. Điều đáng nói thêm ở chỗ, sau khi đơn vị thiết kế có báo cáo khả thi về nâng cấp đập Đồng Hiệp, Sở NN- PTNT đã tổ chức một đoàn gồm các cơ quan, ban, ngành chức năng của tỉnh, huyện đi khảo sát thực địa. Qua đó, chính Phó giám đốc Sở NN-PTNT Nguyễn Phú Đức có văn bản (số 1275 đề ngày 20-10-1999) thông báo: "...Nguồn nước trong vụ đông - xuân có khả năng mở rộng diện tích tưới thêm được từ 150 đến 300 hécta. Đây cũng là cơ sở để lấy nguồn nước này (đập Đồng Hiệp) tưới cho cánh đồng xã Phú Hòa...". Từ những nghiên cứu khả thi và các báo cáo của Sở NN-PTNT, ngày 21-4-2000, PCT. UBND tỉnh Ao Văn Thinh đã ký quyết định (số 968/QĐ-UB) đồng ý cho đơn vị chủ đầu tư tiến hành cải tạo và nâng cấp hệ thống thủy lợi Đồng Hiệp để dâng giữ nước, chủ động tưới cho 1.100 hécta lúa trong khu vực, với kinh phí trên 16 tỷ đồng. Đập dâng Đồng Hiệp đã được hoàn thiện nâng cấp vào năm 2001...

Như vậy đã khá rõ, theo thiết kế thì nguồn nước từ đập Đồng Hiệp và riêng kênh N3 đủ năng lực để có thể dẫn nước phục vụ tưới cho toàn bộ cánh đồng lúa của 2 xã Phú Điền và Phú Hòa như "dự án" của giám đốc Công ty KTTL Nguyễn Văn Hòa đã đề ra. Chỉ có điều, cần phải tiếp tục nâng cấp để hoàn thiện kênh N3 và đào đắp thêm một số mương "xương cá" là đủ. Vậy, dự án TBĐ Cao Cang đang được các cơ quan chức năng và các ban, ngành liên quan lên tiếng bảo vệ nhằm mục đích gì, nếu không nói là phi thực tế?

Tạ Nguyên