Tê giác một sừng chỉ còn trong… sách vở!

Ngày 25-10-2011, Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (WWF) và Quỹ bảo tồn tê giác quốc tế (IRF) chính thức thông báo, tê giác java (một sừng) ở Vườn quốc gia (VQG) Cát Tiên đã tuyệt chủng, chấm dứt sự hiện diện của loài thú đặc biệt quý hiếm này ở Việt Nam…

Sự kiện nêu trên đã gây bàng hoàng cho các nhà khoa học và trong giới chuyên gia về bảo tồn động vật. Nói như GS-TSKH Lê Huy Bá: “Đây là thông tin hết sức đau buồn, không chỉ đối với Việt Nam, mà còn cho cả thế giới, vì tê giác Java là loài đặc hữu móng guốc lẻ còn sống sót ở Việt Nam.”

* Tê giác bị đe dọa từ lâu

Năm 2001, VQG Cát Tiên được UNESCO công nhận là khu dự trữ sinh quyển thế giới thứ 2 của Việt Nam (sau rừng ngập mặn ở huyện Cần Giờ, TP.Hồ Chí Minh). Đạt được danh hiệu này, trách nhiệm của VQG là bảo tồn thiên nhiên hoang dã, bảo tồn động thực vật, đặc biệt là tê giác Java - loài thú lớn có nguy cơ bị tiêu diệt cao nhất trên thế giới.

Tê giác Java khi còn sống trong VQG Cát Tiên.

Cảnh quan VQG Cát Tiên hùng vĩ với bạt ngàn rừng, ẩn chứa nhiều điều kỳ bí của thiên nhiên. Ở đây, có khoảng 50% diện tích là rừng cây xanh, 40% là rừng tre, 10% là nông trại. Động vật đặc trưng bao gồm: voi châu Á, bò tót, gấu chó, gấu ngựa, trâu rừng, hổ, báo hoa mai, báo gấm, nai... Cát Tiên là nơi cư ngụ của 40 loài động vật nằm trong Sách đỏ thế giới, trong đó đặc biệt là loài tê giác một sừng. Diện tích thuộc địa bàn Cát Tiên và Bảo Lộc thường được gọi là khu vực Cát Lộc, nơi dành riêng để bảo tồn tê giác. Từ năm 1998 - 2004, WWF đã đầu tư hơn 6 triệu USD vào VQG, trong đó 600 ngàn đô la dùng để bảo tồn tê giác. Thực tế trước đây, nhiều đánh giá khoa học cho rằng tê giác Java đã tuyệt chủng ở châu Á khá lâu. Cho đến khi phát hiện được một quần thể tê giác nhỏ còn hiện hữu ở VQG Cát Tiên năm 1998 thì nhiều tổ chức trên thế giới đã tích cực tham gia bảo tồn quần thể tê giác cuối cùng còn sót lại ở khu vực này. Tuy nhiên, mọi cố gắng của các nhà khoa học, cơ quan chức năng trở thành vô hiệu.

Nói về trách nhiệm bảo tồn tê giác Java, giám đốc VQG Cát Tiên Trần Văn Thành cho rằng: “Chúng tôi đã cố gắng hết sức trong điều kiện có thể để bảo vệ loài động vật quý hiếm này, nhưng “lực bất tòng tâm”. Lực lượng kiểm lâm chỉ có hạn, trong khi có hàng ngàn người dân sinh sống quanh VQG lại dựa vào rừng để sống, nhất là lén lút vào rừng để săn bắn động vật hoang dã. Đây thực sự là bài học đối với công tác bảo tồn các loài động, thực vật quý hiếm tại Việt Nam”.

* Tê giác bị tuyệt chủng ra sao?

Do quần thể này rất quan trọng đối với việc bảo tồn ở Việt Nam nên khu vực chúng sống đã trở thành Khu bảo tồn tê giác Cát Lộc vào năm 1992, sau đó sáp nhập vào VQG Cát Tiên năm 1998. Dù được con người quan tâm bảo tồn, nhưng diện tích cư trú của chúng vẫn bị xâm lấn. Theo WWF, diện tích tê giác sinh sống bị thu hẹp 15% vào năm 1990 và con số tê giác sinh tồn đã giảm xuống chỉ còn 5-8 con vào năm 1999. Những năm sau này, cơ quan bảo tồn cho rằng, tê giác Việt Nam chỉ có thể tồn tại trong vòng từ 3-5 năm nữa, khi tổ chức phát hiện trong 3-8 con tê giác ở VQG Cát Tiên, không có cá thể đực nào.

Ngày 29-4-2010, nhận được thông tin từ người dân phát hiện xương một loài thú lạ. Ngay sau đó, lực lượng tuần tra của VQG lập tức đến hiện trường và xác nhận đó là xác tê giác Java - loài động vật quý hiếm có ở Việt Nam. Điều đáng nói là sừng của tê giác đã bị lấy đi, còn dưới chân có một viên đạn. Toàn bộ xương của cá thể tê giác (nặng 52,5kg) được cơ quan chức năng thu giữ, điều tra. Ít lâu sau, ngày 7-1-2010, Công an tỉnh Lâm Đồng đã quyết định khởi tố vụ án để điều tra việc tê giác bị chết tại VQG Cát Tiên.

Sau cái chết của con tê giác Java, các chuyên gia thuộc WWF liên tục lặn lội trong rừng sâu để săn lùng dấu vết của dòng họ chúng. Họ những mong phát hiện và thu thập đầy đủ các dữ liệu có thể xác định vẫn còn một vài cá thể sống sót trong VQG Cát Tiên. Tuy nhiên, hy vọng về một sự sống đối với tê giác một sừng ngày càng trở nên vô vọng. Và người ta đã đặt dấu chấm hết đối với loài thú đặc biệt quý hiếm này vào ngày 25-10 vừa qua.

Đỗ Duy