Đọc Nexus của Yuval Noah Harari: AI mang đến kỳ vọng hay hiểm nguy?

Nexus - Lược sử của những mạng lưới thông tin từ Thời đại Đồ đá đến Trí tuệ nhân tạo là cuốn sách mới nhất của tác giả Yuval Noah Harari. Bản Việt ngữ do Omega Plus và Nhà xuất bản Thế Giới ấn hành tháng 10-2024.

Bản tiếng Việt tác phẩm Nexus của Yuval Noah Harari.

Tác giả loạt sách nổi tiếng Sapiens: Lược sử loài người, Homo Deus: Lược sử tương lai, 21 bài học cho thế kỷ 21… Yuval Noah Harari trở lại với tác phẩm mới miêu tả hành trình của con người khi bước vào kỷ nguyên thông tin, nhấn mạnh “những lựa chọn cấp bách mà chúng ta phải đưa ra để tồn tại và phát triển” trước mạng lưới thông tin hoàn toàn mới là Trí tuệ nhân tạo - AI.

Cách mạng thông tin sâu sắc

Tạp chí The Economist nhận xét Yuval Noah Harari là một nhà sử học “nắm bắt được tinh thần thời đại một cách hoàn hảo” và đánh giá tác phẩm mới nhất của ông là “Hoàn toàn mới lạ”. Nexus - Lược sử của những mạng lưới thông tin từ Thời đại Đồ đá đến Trí tuệ nhân tạo khẳng định loài Sapiens đã có nhiều khám phá, phát minh, chinh phục và “tích lũy được sức mạnh to lớn”. Tuy nhiên giờ đây loài người “thấy mình đang ở trong một cuộc khủng hoảng hiện sinh” trước kỷ nguyên của AI cùng những căng thẳng chính trị gia tăng, thông tin sai lệch tràn lan trên mạng, những mạng lưới thông tin có thể phá hủy thế giới…

“Hầu hết con người đều tốt. Nhưng khi bạn cung cấp cho người tốt thông tin xấu, họ sẽ đưa ra quyết định sai lầm” - mới đây Yuval Noah Harari trả lời phỏng vấn trang blog Audible (ngày
20-9) như thế. Vị triết gia nêu: “Sự thật có xu hướng phức tạp vì thực tế vốn phức tạp. Và mọi người lại không thích những câu chuyện phức tạp”. Dù vậy, con người rất có nhu cầu thông tin về sự thật, “bởi vì bạn không thể hạnh phúc nếu không biết sự thật về cuộc sống của mình, về chính mình”.

Trong sách Nexus, Yuval Noah Harari tái khẳng định sự phát triển của nhân loại phụ thuộc vào thông tin trong suốt chiều dài lịch sử cả trăm ngàn năm, từ thời Đồ đá, Kinh Thánh, phát minh ra in ấn đến sự trỗi dậy của phương tiện truyền thông đại chúng và sự nổi lên của AI với “những lựa chọn cấp bách mà chúng ta phải đối mặt”.

Những cách thức cần làm là gì? Sử gia Yuval Noah Harari hi vọng rằng “chúng ta có khả năng tạo ra những mạng lưới thông tin cân bằng có thể giữ quyền năng của chính chúng trong tầm kiểm soát”. Ông cho rằng “để tạo ra những mạng lưới sáng suốt hơn, chúng ta phải từ bỏ cả góc nhìn ngây ngô và dân túy về thông tin, gạt sang một bên những ảo mộng về tính bất khả ngộ của AI” và cố gắng xây dựng “các định chế với những cơ chế tu chính mạnh mẽ”.

Lựa chọn sáng suốt với AI

Nhà sử học chia sẻ: “Mục tiêu của tôi là chỉ ra rằng: bằng cách đưa ra những lựa chọn sáng suốt, chúng ta vẫn có thể ngăn chặn những kết quả tồi tệ nhất (thay đổi tương lai – PV)”. Với ba phần trong sách lần lượt là Những mạng lưới của con người (I), Mạng lưới vô cơ (II) và Nền chính trị máy tính (III), Yuval Noah Harari hướng đến phương tiện thông tin mới là máy tính và những công nghệ liên quan như camera giám sát, thuật toán mạng xã hội, hình thức phát tán tin giả, những công ty công nghệ nắm toàn quyền lưu trữ và chi phối thông tin vốn không hề xa lạ gì ở thời đại hôm nay.

Và “sự phát triển của AI đã tiến bộ vượt xa tưởng tượng” khi có thể suy nghĩ chủ động, tự tạo ra thông tin, ý tưởng mới, tác động đến xã hội. Tác giả thừa nhận AI “là thế lực vô cùng hùng mạnh mà con người chưa hiểu tường tận và cũng chưa có cơ chế kiểm soát tốt”.

Như vậy, loài người chúng ta sau bao tiến hóa, có lẽ “đang bị nhấn chìm trong một mớ thông tin mà nó đang có nguy cơ phá hủy thế giới”. Bởi AI là “thứ trí tuệ vô cơ khác lạ, có khả năng thoát khỏi sự kiểm soát của chính chúng ta và gây nguy hiểm không chỉ cho chính loài người mà còn cho vô số thể dạng sống khác” (trang 476).

Yuval Noah Harari kết luận rằng: “Những quyết định mà tất cả chúng ta đưa ra trong những năm tới đây sẽ định đoạt liệu rằng việc triệu hồi thứ trí tuệ khác lạ này là một sai lầm vô cùng tận, hay là trang khởi đầu của một chương mới đầy hy vọng trong quá trình tiến hóa của sự sống”.

Cẩm Điệp