Tết xưa, dưa hấu là loại trái cây thường được nhiều gia đình chọn để trưng bày trên bàn thờ gia tiên. Thường thì họ chỉ mua hai trái, chọn trái to, da xanh đậm, cuống còn tươi… Hai trái dưa hấu này vừa để cúng tổ tiên vừa để "bói" cho một năm mới.
 |
Tết xưa, dưa hấu là loại trái cây thường được nhiều gia đình chọn để trưng bày trên bàn thờ gia tiên. Thường thì họ chỉ mua hai trái, chọn trái to, da xanh đậm, cuống còn tươi… Hai trái dưa hấu này vừa để cúng tổ tiên vừa để “bói” cho một năm mới. Nếu xẻ dưa sau 3 ngày Tết, thấy ruột dưa đỏ tươi, không bị rỗng, ăn ngọt… thì gia chủ rất vui, tin rằng nhà mình sẽ có một năm hanh thông, hạnh phúc, làm ăn phát đạt… Ngược lại, dưa rỗng ruột, ăn nhạt, không đỏ… thì lo lắng, buồn rầu nghĩ rằng nhà mình sẽ có một năm thất bại, kém vui…
Cắn hạt dưa là thói quen ngày Tết. Hạt dưa được rang chín, nhuộm màu đỏ tươi, bán theo trọng lượng cùng với các mặt hàng mứt Tết. Đón khách đến nhà mừng tuổi, gia chủ mời mứt và không thể thiếu hạt dưa. Tiếng tách hạt dưa bằng răng phát ra nghe thật vui tai, góp phần rộn ràng cho không khí ngày Tết ở các phòng khách. Vỏ hạt dưa được gom lại lấy may, hết 3 ngày Tết mới bỏ rác.
Thời ấy dưa hấu chỉ bán vào dịp trước Tết âm lịch với những vựa dưa xuất hiện trên vỉa hè phố xá đông người qua lại hay các vựa trái cây trong chợ truyền thống. Nhiều người bỏ vốn mua dưa từ các vườn dưa về bán dịp Tết, cũng là để thử thời vận qua việc buôn may bán đắt hay ế ẩm. Có vựa hết hàng từ 28-29 tháng Chạp, sau đó lấy thêm một ít để bán tiếp. Có sạp bán đến gần giao thừa mới dọn dẹp. Hình ảnh những chiếc xe tải đổ dưa hay nhận lại dưa từ các vựa, sạp cùng tiếng nói cười hay im lặng, rầu rĩ của những người nhân công, bên màu xanh của dưa, màu vàng của rơm lót… là hình ảnh “rất Tết Việt” ngày đó.
Khi ăn dưa hấu, người ta không quên nhắc chuyện tích xưa về Mai An Tiêm bị vua cha đày ra đảo xa rồi tình cờ nhặt được trái dưa từ biển tấp vào bờ, đặt tên là trái Tây Qua rồi trồng thành công loại quả này. Nhờ đó, An Tiêm buôn bán với đất liền và tàu buôn nước ngoài, trở nên nổi tiếng, sau được vua cho về.
Những tưởng chuyện Mai An Tiêm chỉ là chuyện cổ tích thời huyền sử nhưng trong thực tế thì ở xã Nga Phú, H.Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa hiện có đảo và đền thờ Mai An Tiêm. Theo lý giải, thời vua Hùng ở nơi đây còn là biển, sau hàng ngàn năm, biển bị lấp dần và “đảo biển” trở thành “đảo sông”! Lễ hội Mai An Tiêm diễn ra từ ngày 12-14 tháng Ba âm lịch hằng năm.
***
Khoa học tiến bộ, sau này dưa hấu được trồng và thu hoạch hầu như quanh năm. Bây giờ ngoài chợ ngày nào cũng có bán dưa hấu. Trong các bữa tiệc, món tráng miệng là dưa hấu bao giờ cũng có theo yêu cầu của chủ tiệc. Nhưng dưa hấu bây giờ khó tìm được những trái ngọt đậm như trước. Thông thường, dưa ăn nhạt hoặc vị ngọt chỉ “lướt qua”.
Bây giờ cũng có thêm nhiều loại dưa hấu khác loại vỏ xanh đậm. Đó là dưa hấu vỏ vàng hay vỏ sọc xàng - xanh, trái dưa dài chứ không tròn. Ngày tết, nhiều gia đình vẫn trưng bày dưa hấu nhưng ý nghĩa của trái dưa dã không còn “linh thiêng” như trước.
Thói quen cắn hạt dưa cũng bớt đi khi có nhiều loại hạt khác như: hạt bí, hạt điểu, hạnh nhân, đậu phộng da cá…
***
Ăn dưa hấu, theo thói quen người ta chỉ ăn ruột dưa, bỏ hạt. Theo cách bình dân thì trái dưa được xẻ ngang thành nhiều miếng hình bán nguyệt, có thể được cắt bỏ một phần vỏ để người ăn cầm phần vỏ còn lại trên tay mà ăn. Nhiều người chọn cách để nguyên vỏ và ruột dưa, cầm miếng dưa mà “cạp”. Theo cách ăn “lịch sự”, sau khi xẻ dưa, người ta cắt thành từng miếng nhỏ, gồm cả phần ruột và vỏ, đặt trong đĩa mà mời khách. Cũng có thể bỏ hẳn phần vỏ, chỉ để phần ruột trong đĩa, ăn bằng nĩa hay tăm. Dĩ nhiên khách có thể thưởng thức dưa với chút muối để tăng thêm vị ngọt.
Ít người chọn cách ăn dưa cả hạt. Thực ra, trong hạt dưa có rất nhiều chất bổ dưỡng (chuẩn bị cho một sự sống mới của một cây dưa). Sự bổ dưỡng của hạt dưa hấu không thua kém gì các loại hạt khác. Hạt dưa đã chế biến thì người ăn tách hạt, chỉ ăn phần bên trong. Nhưng với hạt tươi do vỏ hạt dày nên bị bỏ đi.
Nước ép dưa hấu có mặt ở nhiều tiệm sinh tố, giải khát và cả quán cà phê. Dưa hấu là một nguồn citrulline tự nhiên. Citrulline là axit amin có tác dụng tương tự viagra nên được quý ông khá quan tâm.
***
Ông tổ nghề trồng dưa hấu của nước ta, ngài Mai An Tiêm thuở lập quốc, chắc không ngờ ngày nay dưa hấu lại được trồng dễ dàng, bất chấp mùa vụ. Bởi vậy có những thời điểm trái dưa hấu phải kêu gọi người tiêu dùng “giải cứu”. Nếu kinh thiêng, chắc ngài sẽ trách: “Ai biểu các người trồng trọt không có quy hoạch chi cả!”.
Nguyễn Thái Hải
