Những truyền thống về sự tốt bụng trên thế giới

Sự tử tế, yêu thương nhau đang giúp thế giới chống chọi đại dịch Covid-19. Những việc như người Italy đồng ca trên ban công hay mọi người vỗ tay cảm ơn các chuyên gia tuyến đầu chống dịch đều là những cử chỉ tiếp thêm sức mạnh cho chúng ta trong thời đại dịch. Dù vậy, sự tử tế lại là điều rất giản dị và đã có từ lâu. Ở nhiều quốc gia, nó còn được thể hiện qua những nét văn hóa, truyền thống thú vị.

Thần Zeus được người Hy Lạp xem là thần bảo hộ cho lòng hiếu khách. Ảnh: inthefieldstories

* Philoxenia, Hy Lạp

Ở Hy Lạp, bất kỳ vị khách nào cũng được đối xử như những khách mời danh dự. Lời mời ăn tối đơn giản có thể biến thành bữa tiệc thực sự, mà ở đó, ly rượu vang của khách được chuẩn bị chu đáo. Dù điều đó khá phổ biến vào ngày nay, nhưng Hy Lạp cổ đại được xem là nơi “phát minh” ra sự lịch thiệp này.

Theo tích Hy Lạp cổ đại, hiếu khách... do các vị thần truyền lại. Đặc biệt là thần Zeus Xenios. Thần Zeus tối cao có nhiều tên gọi, và mỗi tên thì ông lại có chức trách khác nhau. Khi “mang tên” Xenios, ông là vị thần của lòng hiếu khách, sẵn sàng trừng phạt những hành vi sai trái đối với những người khách lạ.

Người Hy Lạp tôn sùng Zeus là thế, nên nếu thấy một vị du khách mệt mỏi ngồi ở bậc thang, chủ nhà có nghĩa vụ chào đón bằng đồ ăn và chỗ trú ấm áp trước khi hỏi bất kỳ điều gì, cho dù họ có biết người khách ấy hay không. Có qua có lại, khách cũng phải thể hiện sự tôn trọng chủ nhà bằng việc nán lại càng lâu càng tốt, trong khả năng có thể và cần thiết. Nếu một trong hai bên “quên” nghĩa vụ của mình, họ sẽ phải đối mặt với cơn thịnh nộ thần thánh.

Ghép từ chữ xenia (người lạ) và philo (chăm sóc), philoxenia là từ thể hiện sự mến khách của người Hy Lạp. Bạn dễ dàng thấy điều đó trong các tác phẩm của Homer. Chẳng hạn, thiên sử thi Odyssey nổi tiếng đã cho thấy sự tử tế không ngừng trong hành trình nhân vật chính tìm về xứ Ithaca. Iliad lại cho thấy Hy Lạp là một quốc gia tốt bụng, nhưng cơn thịnh nộ của họ cũng cực kỳ đáng sợ khi có kẻ chà đạp lên lòng mến khách, ấy là Cuộc chiến thành Troia, xảy ra khi Paris rời khỏi Sparta và quyến rũ luôn cô vợ của ông chủ nhà.

Cùng với lòng hiếu khách, truyền thống tử tế này vẫn được duy trì cho đến ngày nay thông qua những cử chỉ nhỏ như nở một nụ cười thân thiện với người lạ, hoặc đưa một du khách lạc đường đến tận nơi thay vì chỉ chỉ đường.

* “Những bức tường tốt bụng” ở Iran

Tuyết thường chẳng rơi xuống Mashhad, nằm trong vùng núi ở Đông Bắc Iran, cho đến tháng 1. Nhưng cũng có những lúc “trái gió trở trời”; có năm, đến tháng 12, thành phố này đã cực kỳ lạnh giá. Vào tháng 12-2015, báo chí rần rần đưa tin về một người ẩn danh đã xuống đường, sơn tường màu sắc tươi sáng, làm móc treo và treo một ít đồ lên đó với dòng chữ bên dưới có nội dung vô cùng quen thuộc với những người đang trải qua Covid-19 hôm nay: Nếu bạn không cần, đừng lấy. Nếu bạn thực sự cần, hãy cứ lấy.

Cư dân Mashhad đã hưởng ứng nhiệt tình, quyên tặng mọi quần áo ấm họ có thể không cần. Ngay lập tức, điều này gây chú ý trên mạng xã hội, “những bức tường tốt bụng” nhanh chóng lan rộng khắp Iran và hơn thế nữa, còn xuất hiện dưới nhiều biến thể.

Tiệm bánh bỏ bánh mì vào giỏ để những người không có tiền có thể tự lấy bánh miễn phí. Những người đánh đàn guitar khắp các phố với biển nhấp nháy viết rằng hãy cứ lấy tiền nếu bạn cần. Các cửa hàng thức ăn nhanh của Tehran tung ra hệ thống cho phép khách hàng có thể trả thêm tiền cho một suất ăn nữa và suất đó sẽ dành cho những người kém may mắn, gợi nhớ đến truyền thống caffè sospeso (cà phê cho người lạ) của người Italy.

Mặc dù từ thiện luôn là phong tục quan trọng của người Hồi giáo nhưng “những bức tường tốt bụng” đã đi xa hơn thế và gây ấn tượng mạnh trên toàn thế giới. Sự tử tế cũng thể hiện trong taarof, nghi thức xã giao của người Iran. Theo tập tục này, nếu như bạn được người khác tặng món quà gì đó, bạn phải từ chối hai lần nếu như không muốn bị coi là tham lam. Nếu họ đề nghị tặng nó cho bạn tới lần thứ ba, bạn mới được nhận. Bất chấp đại dịch Covid-19 đang mang đến nhiều thử thách cho Iran, những cử chỉ ân cần ở quốc gia tốt bụng này đối với người lạ vẫn đang được tiếp tục thực hiện.

* Ubuntu, Nam Phi

Từ này xuất phát từ các ngôn ngữ Nguni được sử dụng bởi một số dân tộc đầu tiên của châu Phi. Nhưng phải đến thế kỷ XIX ubuntu mới xuất hiện trong các văn bản chính thức, nổi lên trong lúc Nam Phi chuyển từ chế độ phân biệt chủng tộc sang chế độ dân chủ.

Định nghĩa về ubuntu đã thay đổi trong những năm qua, nhưng về đại ý, nó nói rằng “bạn không thể tồn tại nếu chỉ sống một mình”. Câu “umuntu ngumuntu ngabantu” (một người biết mình qua những người xung quanh) vẫn thường được sử dụng để mô tả khái niệm ubuntu.

Do đó, ubuntu chính là niềm tin rằng việc liên kết cộng đồng quan trọng hơn là chia bè phái. Như Nelson Mandela đã từng viết: “Chúng ta chỉ có thể là con người thông qua nhân tính của người khác. Nếu chúng ta hoàn thành bất cứ điều gì trên thế giới này, thì điều đó là nhờ công việc và thành tựu của người khác”. Ở Nam Phi, triết lý ấy thể hiện ở sự tử tế và lòng trắc ẩn, đặc biệt là đối với những người thuộc các nền văn hóa khác nhau.

Cựu tổng giám mục người Nam Phi Desmond Tutu đã khai thác khái niệm ubuntu khi lãnh đạo Ủy ban Hòa giải và Sự thật vào giữa những năm 1990, nhấn mạnh tầm quan trọng của sự tha thứ, hòa giải và chung sống hòa bình. Theo Tutu, bạn không thể sống ung dung một mình. Và khi bạn có phẩm chất ubuntu, tức là bạn rất hào phóng.

* Omotenashi, Nhật Bản

Thường được mô tả là quốc gia lịch sự nhất thế giới, Nhật Bản có truyền thống về lòng hiếu khách và sự vị tha, tất cả được gói trong khái niệm omotenashi. Dịch theo nghĩa đen là “tinh thần phục vụ”, nền tảng ấy thấm nhuần trong nghi thức trà đạo hàng thế kỷ, đòi hỏi sự chú ý cao độ của gia chủ để đảm bảo mọi nhu cầu của khách được đáp ứng, mà không cần được đền đáp. Các vị khách, ý thức được những nỗ lực của chủ nhà, đáp lại bằng cách thể hiện lòng biết ơn gần như tôn kính. Do đó, tạo ra một môi trường hài hòa và tôn trọng.

Omotenashi vượt ra khỏi trà đạo và trở thành lối sống của người Nhật Bản. Ảnh: Tea Ceremony Juan

Omotenashi còn vượt ra khỏi trà đạo và trở thành một lối sống ở Nhật Bản. Trong đó, người phục vụ tại các cửa hàng và nhà hàng chào đón khách hàng nồng nhiệt, nhân viên tàu cao tốc cúi chào hành khách lên khoang hay tài xế taxi tự động mở cửa cho hành khách…

Nhưng omotenashi không phải là truyền thống tử tế duy nhất của Nhật Bản. Senbetsu là truyền thống tặng quà cho một người chuẩn bị đi du lịch hoặc đi xa. Có lẽ truyền thống này đã bắt nguồn từ thời cổ đại, khi những món quà được trao tặng như thông điệp chúc thượng lộ bình an.

Đắc Nhân

(dịch từ BBC Travel)