Men rừng cho rượu thêm hương

Giữa cái nắng vàng mật của tháng 2, chúng tôi có dịp đến ấp Tân Lập, xã Phú Túc (H.Định Quán) cảm nhận trong hơi rượu nồng thơm mùi nếp mới bốc lên giữa núi đồi xanh ngát. Hình ảnh những cô gái Mường xúng xính váy áo nhảy múa uyển chuyển bên những ché rượu cần cứ chập chờn ẩn hiện, khiến chúng tôi mường tượng ra nghề nấu rượu cần truyền thống đang hồi sinh ở đây sẽ phát triển trong một ngày không xa.

 Giữa cái nắng vàng mật của tháng 2, chúng tôi có dịp đến ấp Tân Lập, xã Phú Túc (H.Định Quán) cảm nhận trong hơi rượu nồng thơm mùi nếp mới bốc lên giữa núi đồi xanh ngát. Hình ảnh những cô gái Mường xúng xính váy áo nhảy múa uyển chuyển bên những ché rượu cần cứ chập chờn ẩn hiện, khiến chúng tôi mường tượng ra nghề nấu rượu cần truyền thống đang hồi sinh ở đây sẽ phát triển trong một ngày không xa. 

Thưởng thức rượu cần trước khi dùng cơm

* Ngất ngây hương vị rượu cần Mường

Không biết tự bao giờ, rượu cần đã gắn bó mật thiết với đời sống của đồng bào các dân tộc ở Đồng Nai. Tuy nhiên, mỗi dân tộc làm ra hương vị khác nhau. Bà Quách Thị Hồng Nguyệt - dân tộc Mường (ấp Tân Lập, xã Phú Túc) có 30 năm gắn bó với nghề nấu rượu chia sẻ rằng, nấu rượu cần không quá khó nhưng đòi hỏi sự công phu trong tìm nguyên liệu và cẩn trọng trong chế biến mới có được ché rượu thơm ngon. Nguyên liệu chính nấu rượu là gạo nếp, trấu và men. Riêng gạo nếp phải là nếp nương của người Mường mới cho ra cơm dẻo, thơm.

“Người Mường dùng men lá tự chế từ các loại lá cây rừng như: trơ trẳng, gừng, riềng, lá mít, lá ổi, vỏ cây gỗ mun và nhiều nguyên liệu khác. Gạo nếp sau khi ngâm qua một đêm sẽ được rửa lại với nước, sau đó trộn với vỏ trấu đã được làm sạch rồi mang đi “đồ chín”. Cơm nếp trộn trấu chín được đem làm nguội, trộn với men lá giã nhuyễn, ủ khoảng 24 tiếng rồi cho vào ché, đợi 20-30 ngày mới cho ra được thứ rượu ngọt ngào, có lợi cho sức khỏe nếu uống theo lượng vừa phải” - bà Nguyệt nói.

Ché rượu của người Mường làm bằng đất, tráng men sành sứ có màu nâu với hình ảnh, họa tiết đơn giản. Ché càng cổ lại càng quý, đựng rượu càng ngon. Tuy nhiên, loại ché này hiện không còn nhiều, chỉ vài ba nhà còn cất giữ. Ngày nay, bà con chủ yếu mua các loại ché bán thông dụng trên thị trường. Những hộ gia đình được gọi là uy tín và nấu rượu cần ngon hầu như dựa vào tay nghề, kinh nghiệm đo đúng liều lượng của các loại nguyên liệu.

Có kinh nghiệm nấu rượu từ khi còn rất nhỏ, ông Nguyễn Đình Du (55 tuổi, ấp Tân Lập) cho biết: “Để biết rượu ngon hay không ngon thì căn cứ vào màu rượu, mùi thơm đặc trưng, ngọt ngào, uống vào có chút đắng nhưng lại hòa vào vị ngọt là chính. Uống vài hơi vẫn thấy chưa say nhưng khi rượu ngấm có cảm giác ấm người, lâng lâng. Trong cùng một ché đôi khi có những chỗ ngọt hoặc chua khác nhau là vì lúc trộn nguyên liệu chưa đều tay. Do vậy, nếu không ưng ý, người uống có thể rút cần và găm vào chỗ khác, ngon hơn. Rượu cần để lâu năm được xem là quý, hương rượu thơm ngát lan tỏa nồng nàn thật hấp dẫn”.

Lần đến với bà con dân tộc Mường để nghiên cứu văn hóa và được bà con mời rượu, anh Trần Minh Trí (Bảo tàng Đồng Nai) tâm sự: “Tôi đã uống rượu cần nhiều nơi nhưng cảm nhận riêng tôi, rượu của bà con nơi đây rất ngon, rất đằm. Đặc biệt bà con mời khách rất thân tình, ấm áp và cởi mở tạo cho những người khách mới đến cảm thấy rất gần gũi”.

* Khôi phục nghề truyền thống

Tôi từng được thưởng thức rượu cần của người Chơro, người Mạ, S’tiêng ở Đồng Nai - loại rượu chế xuất từ cây rừng, tuyệt nhiên ít khi nghe về rượu cần Phú Túc - xã có đa số là người dân tộc Mường. Hóa ra kiến thức, sự hiểu biết của tôi về mảnh đất mình đang sinh sống quá hạn hẹp. Nhiều người Mường nói rằng, từ ngày trước, ông cha họ đã nổi tiếng nấu rượu cần rồi, sau giải phóng đến nay thì bỏ, không nấu nữa. Để bảo tồn và phát triển làng nghề họ đã thành lập tổ hợp tác (THT) nấu rượu cần mang thương hiệu rượu cần Tân Lập (xã Phú Túc) với hy vọng làng nghề sẽ ngày càng được nhiều người biết đến.

Bà Quách Thị Hồng Nguyệt, dân tộc Mường (ấp Tân Lập, xã Phú Túc, H.Định Quán) trộn gạo nếp và trấu để làm rượu cần

Hiện tại, THT rượu cần Tân Lập có khoảng 16 thành viên do bà Quách Thị Hồng Nguyệt làm tổ trưởng. Bởi mới thành lập nên mỗi năm THT sản xuất nhỏ lẻ với hơn 100 bình. Vào dịp lễ, Tết, số lượng đặt hàng có thể hơn, giá bán dao động từ 300-500 ngàn đồng/ché tùy vào kích cỡ. “Rượu cần của THT luôn được thực khách ưa chuông, rượu làm ra tới đâu đều được tiêu thụ hết tới đó. Chúng tôi cũng mong thời gian tới chính quyền địa phương giúp đỡ, giới thiệu khách du lịch đến với làng văn hóa Mường để làng nghề phát triển hơn” - bà Nguyệt bày tỏ.

Theo ông Lê Văn Buốt (xã Phú Túc, H.Định Quán), nghề nấu rượu cần ở Phú Túc trước đây chủ yếu chỉ phục vụ trong gia đình và địa phương. Bí quyết làm rượu cần truyền thống thơm ngon, đúng chất lượng ngày càng bị mai một, ít người biết. Trong khi đó, nguyên vật liệu từ rừng ngày càng khan hiếm. Sự lẫn lộn thật - giả của rượu cần trong thị trường hiện nay rất đáng lo ngại. Bây giờ ở Phú Túc đã có hẳn một THT chuyên nấu rượu cung ứng thị trường - đó là một tín hiệu vui nhen nhóm lên với mảnh đất núi rừng này.

Tổ hợp tác rượu cần Tân Lập (xã Phú Túc, H.Định Quán) bên những ché rượu cần do tổ sản xuất

Trưởng ấp Tân Lập Nguyễn Ðăng Dung cho biết, nấu rượu cần trước hết là khôi phục nghề truyền thống, cùng với việc khôi phục những nét sinh hoạt văn hóa theo thời gian bị mai một dần. Không gian văn hóa giàu bản sắc của đồng bào Mường đang được phục dựng dần để phục vụ trưng bày, giới thiệu khi Nhà văn hóa dân tộc Mường khánh thành và đưa vào sử dụng. Và xa hơn nữa, ấy là phục vụ kinh doanh, bán ra thị trường, nâng cao thu nhập cho đồng bào Mường ở ấp Tân Lập.

Ông Nguyễn Đăng Dung khoe, gần đây đã có một vài đoàn từ thành phố và các địa phương tỉnh bạn đến ấp Tân Lập giao lưu. Trong những lần đó, rượu cần ấp Tân Lập, xã Phú Túc được mời thưởng thức và nghe “thẩm định” chất lượng. Họ uống, tỏ ra thích thú, tìm đến mua, đặt hàng. “Mừng là khách ai cũng tấm tắc, bảo ngon chẳng khác gì rượu cần của người Chơro, người Mạ hay rượu cần ở Tây nguyên. Bước đầu như thế là thành công rồi” - ông Dung hào hứng nói.

Ly Na