Làm gì với tin giả thời Covid-19?

Mới đây, một số tài khoản đã phát tán nội dung sai sự thật trên Facebook: "Đồng Nai: 6 người chết vì bệnh Covid-19?". Đây không phải là tin giả duy nhất trong thời điểm cả thế giới căng mình đối phó với dịch Covid-19.

 Mới đây, một số tài khoản đã phát tán nội dung sai sự thật trên Facebook: “Đồng Nai: 6 người chết vì bệnh Covid-19?”. Đây không phải là tin giả duy nhất trong thời điểm cả thế giới căng mình đối phó với dịch Covid-19. 

Trang blog giả lấy tên là “Chính trị Việt Nam” với tên miền là chinhtrivietnam.org có gắn quốc huy nhưng chuyên đăng tin giả

Hơn 1 tháng qua, cơ quan chức năng cả nước đã xử lý, xử phạt hàng trăm trường hợp tung tin giả về dịch Covid-19 trên mạng xã hội. Trong số người bị xử lý, có những nhân vật có ảnh hưởng trong cộng đồng… Mặc dù vậy, tin giả núp dưới các tài khoản ẩn danh, tài khoản từ nước ngoài vẫn còn xuất hiện gây khó khăn cho các cơ quan chức năng, đặc biệt khi tin giả ấy bị lan tỏa do hành vi chia sẻ thiếu ý thức của nhiều thành viên cộng đồng.

* Khi truyền thông dựa trên nỗi sợ hãi

Cứ như là quy luật, khi xuất hiện những nỗi lo chung trong đời sống, cộng đồng dân cư rất nhạy cảm với những tin đồn. Tin đồn ngày nay còn được chắp cánh bởi công nghệ internet nên tác hại lớn hơn. Nỗi sợ - một bản năng sinh tồn khi có những vấn đề liên quan đến sức khỏe, tính mạng - như một thứ vũ khí tấn công vào môi trường truyền thông và nhiều người do chưa đủ bản lĩnh thông tin đã vô tình tiếp tay cho tin giả để gieo rắc nó. Có không ít kẻ xấu đã lợi dụng tâm lý chung này để tung tin giả nhằm những mục đích cá nhân, mục đích xấu (kinh doanh, chính trị). Truyền thông dựa trên nỗi sợ của cộng đồng là truyền thông bẩn nhưng kiểu làm truyền thông này rất khó ngăn chặn.

Thực ra những thông tin giả về dịch Covid-19 không chỉ có ở mạng xã hội Việt. Nhiều tin tức dưới dạng video đã liên tục được tung ra trên mạng Twitter, Instagram, Facebook và đặc biệt là YouTube trên thế giới thời gian qua. Ví dụ thông tin giả về chuyện người dân đổ gục khi đang đi trên đường ở Vũ Hán, chuyện chôn người chết vì dịch bệnh ở Vũ Hán, hoặc thông tin cho rằng chính quyền Trung Quốc che đậy số người chết, nhiều người tìm cách đào thoát khỏi khu cách ly...

* Thuyết âm mưu về “vi-rút Vũ Hán”

Cùng với hàng loạt tin giả trong và ngoài nước, thời gian qua, một thông tin nặng tính chất thuyết âm mưu cũng lây lan trong cộng đồng là chuyện vi-rút SARS-CoV-2 được người Trung Quốc tạo ra tại một phòng thí nghiệm như một loại vũ khí sinh học bị lọt khỏi phòng thí nghiệm ở Vũ Hán trong một vụ… tai nạn. Thông tin ấy thậm chí được đăng - dù tỏ ra dè dặt - trên một số tờ báo có thương hiệu trên thế giới. Một trong những người kiên trì loan tin cho thuyết âm mưu này là Thượng nghị sĩ Mỹ Tom Cotton. Từ một số phát biểu trên các kênh truyền hình nước ngoài của Tom Cotton, nhiều trang báo và thành viên mạng xã hội tiếng Việt khai thác lại.

Nguy hiểm hơn, gần đây, có bài viết Chính phủ Nga chính thức công bố: Vi-rút viêm phổi Vũ Hán là “nhân tạo”, biến thể đa dạng và không thể chữa khỏi xuất hiện trên internet đã làm nhiều người, trong đó những trí thức (nhà báo tên tuổi, những bác sĩ từng tốt nghiệp nội trú) cũng dẫn đường link kéo theo sự hiểu lầm của khá đông người đọc bình thường khác.

Cần phải nói ngay rằng đây là những trang tin tức giả. Tên miền của những trang này thoạt nhìn tưởng là trang báo nhưng đó thực chất là các blog cá nhân ngụy trang báo điện tử: ví dụ: qdndvn.net; chinhtrivietnam.org.

* Bằng chứng khoa học

Ngày 20-2-2020 vừa qua, 27 nhà khoa học quốc tế về lĩnh vực y tế công cộng đã bác bỏ thuyết âm mưu cho rằng vi-rút gây dịch bệnh Covid-19 có nguồn gốc từ con người tạo ra. Nội dung thông tin ấy được công bố dưới hình thức một bức thư trên tạp chí y khoa uy tín nhất thế giới, tạp chí The Lancet.

Bản Tuyên bố của 27 nhà khoa học quốc tế đăng trên tạp chí The Lancet Online

Xin trích một vài đoạn trong tuyên bố ấy: “Chúng tôi đứng cùng nhau để lên án mạnh mẽ các thuyết âm mưu cho rằng Covid-19 không có nguồn gốc tự nhiên. Các nhà khoa học từ nhiều quốc gia đã công bố và phân tích bộ gen của SARS-CoV-2 và họ kết luận một cách áp đảo rằng vi-rút này có nguồn gốc từ động vật hoang dã, cũng như có rất nhiều mầm bệnh mới nổi khác. Điều này còn được hỗ trợ thêm bởi một lá thư từ các chủ tịch của Viện hàn lâm Khoa học, kỹ thuật và y học quốc gia Hoa Kỳ dựa trên các cộng đồng khoa học mà họ đại diện. Các thuyết âm mưu không làm gì khác ngoài việc tạo ra sự sợ hãi, tin đồn và định kiến gây nguy hiểm cho sự hợp tác toàn cầu của chúng ta trong cuộc chiến chống lại vi-rút này. Chúng tôi ủng hộ lời kêu gọi của Tổng giám đốc WHO để thúc đẩy bằng chứng khoa học và thống nhất về thông tin sai lệch và đồn đoán. Chúng tôi muốn bạn, các chuyên gia khoa học và y tế của Trung Quốc, biết rằng chúng tôi sát cánh cùng bạn trong cuộc chiến chống lại vi-rút này”.

Cần phải nhấn mạnh một chi tiết: 27 nhà khoa học ký tên trong tuyên bố này đến từ 8 quốc gia khác nhau nhưng không có ai là người Trung Quốc.

* Nhận biết tin giả bằng cách xét nguồn

Tất cả các tờ báo chính thống ở Việt Nam, các trang web chính thức ở Việt Nam trong tên miền đều phải có .vn (trừ tên miền báo điện tử VNExpress.net do đặc điểm lịch sử). Khi thấy một thông tin trên mạng, cần phân biệt thông tin ấy từ nguồn nào: báo chí chính thống, website doanh nghiệp, hay các trang blog mạo danh báo chí... Một thao tác các bạn cần làm để phân biệt là kéo xuống chân trang, nếu thấy dòng “Giấy phép Số xyz/GP-BTTTT do Bộ Thông tin và Truyền thông cấp ngày… tháng… năm…”, nghĩa là trang thông tin điện tử ấy được Bộ Thông tin - truyền thông quản lý và cấp giấy phép. Với website thông tin, bạn cũng kéo xuống chân trang, sẽ thấy dòng “Giấy phép Số xyz/GP-TTĐT do Sở Thông tin và Truyền thông tỉnh, thành ABC cấp ngày… tháng… năm…”. Nghĩa là trang tin điện tử, website được Sở Thông tin - truyền thông quản lý và cấp phép.

Từ ảnh chụp thực tế vi-rút Covid-19, các nhà khoa học khẳng định nó không thể là vi-rút “nhân tạo”

Để biết rõ là trang mạo danh, cũng bằng cách kéo xuống chân trang, không thấy ghi giấy phép; đây là các trang mạng xã hội ví dụ như blog các loại đã bị hack code để làm lại hình thức giao diện, giống hệt như báo chí.

Với các trang nước ngoài, kiểm tra một thông tin xem có phải là tin giả, hay giá trị của thông tin đó đến đâu, đòi hỏi người đọc phải biết sử dụng nhiều bộ lọc hơn. Ví dụ như thông tin đó có phải là các hãng tin quốc tế có uy tín hay không, người viết hay người phát ngôn có phải là nhân vật có uy tín hay không, dựa vào các chỉ số như: hệ số trích dẫn, H-index, if, im… hoặc sử dụng các công cụ phát hiện và loại trừ tin giả.

Phú Trang