Kế thừa và phát huy truyền thống dựng nước và giữ nước của dân tộc, vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác- Lê Nin vào điều kiện cụ thể ở Việt Nam, ngay từ khi mới ra đời Đảng ta đã đề ra chủ trương " Vũ trang công nông".
Kế thừa và phát huy truyền thống dựng nước và giữ nước của dân tộc, vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác- Lê Nin vào điều kiện cụ thể ở Việt Nam, ngay từ khi mới ra đời Đảng ta đã đề ra chủ trương “ Vũ trang công nông”. Theo đó, ngày 28 tháng 3 năm 1935, tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ nhất Đảng ta đã ra “ Nghị quyết về đội tự vệ ” đây được coi là văn bản pháp lý đầu tiên của Đảng ta về tổ chức chỉ đạo của lực lượng tự vệ.
Luật Quốc phòng Nhà nước được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XI, kỳ họp thứ 7 thông qua ngày 14-6-2005, quy định lực lượng dân quân tự vệ là một trong 3 thành phần của lực lượng vũ trang nhân dân (quân đội nhân dân, công an nhân dân và dân quân tự vệ).
Trong thực tế, lịch sử phát triển của lực lượng dân quân tự vệ gắn liền với sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Theo đó, trong các cuộc kháng chiến chống thực dân, đế quốc giải phóng dân tộc và chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, xây dựng chủ nghĩa xã hội, lực lượng dân quân tự vệ cùng với các thành phần lực lượng vũ trang cách mạng của Đảng đã chiến đấu anh dũng, quên mình vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì hạnh phúc của nhân dân.
Trong thời bình, lực lượng dân quân tự vệ là lực lượng nòng cốt làm nhiệm vụ sẵn sàng chiến đấu, chiến đấu và phục vụ chiến đấu để bảo vệ địa phương, cơ sở; phối hợp với các đơn vị bộ đội chủ lực bảo vệ chủ quyền, an ninh biên giới quốc gia, tham gia xây dựng nền quốc phòng toàn dân, khu vực phòng thủ; giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, bảo vệ Đảng, chính quyền, bảo vệ tính mạng, tài sản của Nhà nước và nhân dân…
Phát huy truyền thống cách mạng của địa phương, trong đấu tranh cách mạng, lực lượng dân quân tự vệ trên địa bàn tỉnh đã chủ động phối hợp với bộ đội chủ lực chiến đấu viết nên những chiến công như các chiến thắng: Gia Huynh, Trảng Bom, Bảo Chánh, Bàu Cá, La Ngà (thời chống Pháp); tổng kho Long Bình, sân bay Biên Hòa (thời kỳ chống Mỹ)… góp phần giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.
Nhận rõ vị trí vai trò của lực lượng dân quân tự vệ đối với nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, năm 2011 UBND tỉnh đã ban hành đề án xây dựng và hoạt động của lực lượng dân quân tự vệ. Theo đó, đến nay lực lượng dân quân tự vệ của tỉnh xây dựng đạt 1,2% so với dân số; trong đó lực lượng đảng viên chiếm 22,41%. Lực lượng dân quân được biên chế ổn định từ ở ấp, khu phố; lực lượng tự vệ được tổ chức trong các cơ quan, tổ chức, nhà máy, xí nghiệp. Lực lượng dân quân tự vệ thực sự là lực lượng chính trị, lực lượng chiến đấu trung thành tin cậy của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc ở cơ sở.