Bí ẩn xung quanh mộ cổ Trịnh Hoài Đức

Đã từ lâu, danh nhân văn hóa Trịnh Hoài Đức là một trong những niềm tự hào của vùng đất Biên Hòa - Đồng Nai.

Đã từ lâu, danh nhân văn hóa Trịnh Hoài Đức là một trong những niềm tự hào của vùng đất Biên Hòa - Đồng Nai. Ông là người con của xứ Trấn Biên, làm quan trải qua 2 triều Minh Mạng, Tự Đức, giữ nhiều chức vụ quan trọng nhưng sống thanh liêm giản dị, quên mình vì nước vì dân. Khi qua đời (năm 1825), ông được vua truy phong Thiếu bảo cần chánh điện đại học sĩ và đưa về an táng ở quê nhà tại làng Bình Trước, tỉnh Biên Hòa.

Mộ Trinh Hoài Đức và phu nhân (phường Trung Dũng, TP.Biên Hòa) có hình voi phục rất độc đáo.

Khu mộ Trịnh Hoài Đức ngày nay nằm ở KP.3, phường Trung Dũng, TP.Biên Hòa. Căn cứ vào nội dung bia đá trong khu mộ cho thấy mộ của ông được xây dựng cùng với năm mất. Đặc biệt, lăng mộ Trịnh Hoài Đức là một quần thể rộng, gồm mộ của ông cùng với thê thiếp, các con cháu trong dòng tộc. Từ những năm 80 của thế kỷ 20 trở đi, có một giai đoạn quần thể mộ Trịnh Hoài Đức bị người dân địa phương lấn chiếm, thậm chí đập phá những ngôi mộ ở phía ngoài để xây dựng nhà cửa. Từ khi lăng mộ Trịnh Hoài Đức được Bộ Văn hóa - thông tin công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia năm 1990, chính quyền địa phương có các biện pháp bảo vệ nên di tích không còn bị lấn chiếm, xâm phạm, nhưng cũng đã bị thu hẹp rất nhiều so với nguyên trạng. Hiện nay phần chính của khu mộ được giữ gìn, bảo vệ chỉ còn có mộ song táng của Trịnh Hoài Đức (gọi là mộ Ông) và phu nhân Lê Thị (mộ Bà).

* Kiến trúc độc đáo

Mộ Ông và mộ Bà có lối kiến trúc rất độc đáo, đạt đến trình độ mỹ thuật cao. Mộ được xây bằng đá ong tô vôi trộn với hợp chất, có thiết kế hình voi phục trên nền mộ hình chữ nhật, đầu voi hướng về phía bia đá. Theo các nhà nghiên cứu về lăng mộ ở Việt Nam, mộ kiến trúc hình voi phục hoặc ngưu miên (trâu nằm ngủ) có nguồn gốc từ văn hóa Hoa. Ở Cù lao Phố, Chợ Lớn, Thủ Đức, Hà Tiên - nơi có nhiều người Hoa sinh sống trong các đợt di dân lớn vào giữa cuối thế kỷ 17 đều có xuất hiện các mộ kiến trúc theo kiểu này.  Tuy nhiên, ở mộ Trịnh Hoài Đức bố cục mặt bằng của mộ với hệ thống tường bao, trụ biểu, bình phong, bia đá và hoa văn trang trí lại theo nghi cách của các quan đại thần triều Nguyễn. Có thể nói, văn hóa Hoa - Việt hòa quyện một cách rất tự nhiên, hài hòa ở khu mộ này. 

Một điều kỳ thú khác, đó là vào tháng 10-2003 trong khi san ủi mặt đường để thi công công trình đường ven Công viên Biên Hùng (nay là khu vực chợ đêm Biên Hùng, thuộc phường Trung Dũng), đơn vị thi công phát hiện một ngôi mộ trong khu vực thi công, nghi vấn là mộ cổ.

Thông tin này được báo về UBND tỉnh và Sở Văn hóa - thông tin (nay là Sở Văn hóa - thể thao và du lịch). Chính quyền địa phương đã cho ngưng thi công công trình để xem xét. Các chuyên viên khảo cổ của Bảo tàng Đồng Nai được cử ngay đến hiện trường, bước đầu xác định ngôi mộ nói trên là mộ hợp chất (một trong những đặc trưng của mộ cổ ở Đồng Nai), có vị trí nằm trong khu vực khoanh vùng bảo vệ của di tích quốc gia mộ Trịnh Hoài Đức. Ngày 3-12-2003, Bảo tàng Đồng Nai phối hợp với Trung tâm nghiên cứu khảo cổ học thuộc Viện Khoa học xã hội TP.Hồ Chí Minh tiến hành đào thám sát, khai quật và xử lý.

Kết quả thám sát cho thấy, ngôi mộ này nằm theo hướng Bắc - Nam, cách di tích mộ Trịnh Hoài Đức khoảng 50m về hướng Bắc. Lúc phát hiện, phần trên của mộ (phần dương, tức phần nổi trên đất theo quy cách chôn ngày xưa) và bia mộ đã bị hư hại nên rất khó xác định nguồn gốc, niên đại cũng như chủ nhân ngôi mộ. Sau khi chụp ảnh, đo vẽ hiện trạng di chỉ, các nhà chuyên môn đã cho bóc hết lớp đất bề mặt với diện rộng 6x5m, sau đó đào sâu xuống từng lớp đất một, đến độ sâu khoảng 0,5m thì gặp phần âm của mộ với các dấu vết hợp chất.

Lớp hợp chất này có độ dày 0,6m, cấu tạo bằng vôi, cát, mật mía và một ít than hoạt tính. Đặc biệt, trong phạm vi huyệt mộ ở phía tây phát hiện được một ít than tro, một ít tóc cùng 2 miếng kim loại (thiết khí) tròn có đường kính 2,5cm, đồng tiền đồng có hình bàn tay và dòng chữ “Đại Gia Bảo”. Tuy nhiên, ngoài những hiện vật nói trên, trong mộ không tìm thấy quan tài hay di cốt như dự đoán ban đầu. Đào sâu xuống thêm gần 2m, các nhà khảo cổ vẫn không tìm thấy gì khác.

Từ những hiện vật thu được tại di chỉ, ông Đỗ Đình Truật (đã mất năm 2013) lúc ấy là chuyên viên của Trung tâm nghiên cứu khảo cổ học TP.Hồ Chí Minh - một trong những nhà khảo cổ kỳ cựu hàng đầu của Việt Nam và là người trực tiếp tham gia thám sát và khai quật, kết luận đây chính là ngôi mộ yểm, được xây dựng để bảo vệ lăng mộ Trịnh Hoài Đức.

* Kỳ bí mộ yểm

Ông Đỗ Đình Truật giải thích, ngày xưa các vị vua chúa, quý tộc, công hầu khi xây dựng mồ mả rất chú trọng đến việc chọn thế phong thủy, quá trình chôn cất cũng phải theo đúng quy cách. Không nằm ngoài tập quán này, lăng mộ Trịnh Hoài Đức đã được xây cất đúng phong thủy cùng với tập quán tâm linh thời đó - điều mà ngày nay các nhà nghiên cứu gọi là “văn hóa mộ táng”, nhưng ở lăng mộ Trịnh Hoài Đức mang ý nghĩa là cầu an, cầu tài (là sự giỏi giang, không phải tiền tài), cầu hiền chứ không mang ý nghĩa mê tín dị đoan.

Theo phép phong thủy, mộ Trịnh Hoài Đức được chọn ở địa cuộc “tàng phong ẩn khí” (nghĩa là nơi gió quần mây tụ), đầu gối thiên sơn (đầu quay về núi, gò cao), chân đạp vạn thủy (chân hướng về hồ nước, đầm hoặc sông, biển). Địa thế này là nơi kết nối khí âm và khí dương tương ngộ, tương hòa. “Con sông Đồng Nai đã tạo ra một địa cuộc phong thủy tuyệt vời cho vùng đất này, không những thu được thiên khí qua các núi non trong vùng (núi Bửu Phong, núi Châu Thới) mà còn chuyển giao thủy khí cho hồ Linh Thủy (hồ trong khu vực Công viên Biên Hùng). Sông Đồng Nai trước khi từ giã vùng này còn lượn một vòng quanh Cù lao Phố rồi mới đổ về Gia Định (TP.Hồ Chí Minh). Địa cuộc như vậy sẽ là một vùng đất giàu có, an lành và phát triển lâu dài” - ông Đỗ Đình Truật nhận xét.

Về mặt tâm linh, các bậc vua chúa, quan lại, quý tộc ngày xưa trong cuộc sống có thể có gây thù oán nên khi xây mồ mả thường dụng phép trù yểm để ngăn việc phá phách, đào bới, xâm phạm. Ở ngôi mộ yểm này, phần trên được ngụy tạo như một ngôi mộ thật, đắp theo kiến trúc hình trái xoài nhô cao hơn đế mộ khoảng 30cm, nhưng bên trong chỉ có những vật dùng trong trù yểm. Đáng chú ý là 2 vật thiết khí được tìm thấy trong mộ. Ông Đỗ Đình Truật phỏng đoán, rất có thể đây là tiền đúc của một nhà giàu có nào đó trong vùng Biên Hoà xưa, đã tự đúc tiền để lưu hành ở trong vùng - một tập quán của các nhà giàu xưa ở khu vực Nam bộ. Còn miếng kim loại tròn màu trắng có thể là bạc trắng, đặc biệt là có đến 5 lỗ nhỏ đục xuyên thủng và kết nối các lỗ này với nhau bằng sợi chỉ trắng luồn qua luồn lại nhiều lần trong các lỗ. Ông Truật cho biết, thời xưa giới pháp sư, phù thủy thường dùng những thiết khí này để thu khí, thu hồn của người dám động đến mồ mả của người chết, thu được rồi hồn khí này sẽ buộc vào các dây chỉ để đời đời kiếp kiếp không thoát được, bởi các lưới chỉ đó tượng trưng cho lưới trời theo câu yểm “bồ chiếc bất năng thoát dã”. Những sợi tóc yểm trong mộ cùng với 2 thiết khí sẽ tạo thành thế yểm “đồng nhục dã” trấn áp những kẻ đến phá mộ. Những hiện vật này được đánh giá là có giá trị nghiên cứu về mặt lịch sử và văn hóa, đang được lưu giữ tại Bảo tàng Đồng Nai.

Đáng chú ý, trước đó vào năm 1986 trong khu vực này cũng có một ngôi mộ yểm tương tự nằm ở vị trí Đông - Bắc của mộ Trịnh Hoài Đức bị người dân phá hủy để xây dựng nhà cửa. Ông Truật phỏng đoán, trong khu vực quần thể mộ Trịnh Hoài Đức có khả năng còn 2 ngôi mộ yểm nữa theo phép tự yểm 4 góc của người xưa, đồng thời khẳng định hồ Linh Thủy nằm trong tổng thể của khu mộ Trịnh Hoài Đức chứ không tách rời như hiện nay.

Thanh Thúy