Huyền thoại những làng chài - sự lắng lại sau những trải nghiệm dài hơi

Là một người ưa xê dịch, thích khám phá con người, những vùng đất khác nhau trên thế giới, song do thời gian có hạn, điều kiện eo hẹp không phải lúc nào tôi cũng thực hiện được ước mơ của mình.

Nghề chài lưới.

Để bù đắp cho những thiếu hụt đó, tôi luôn tìm tới những trang sách thể hiện kiến thức Đông Tây - kim cổ, trong đó có du ký - một thể tài văn học mà nhà văn hóa Đào Duy Anh đã định nghĩa trong Từ điển từ Hán Việt là “Sách ghi chép những điều trải qua trong cuộc du lịch”.

Tôi chưa được gặp gỡ trực tiếp tác giả Hoàng Đình Nguyễn, song đã biết ông qua 2 tập du ký: Đường đến chân trời và Những bước chân trên đất nước Trung Hoa. Tôi yêu thích Đường đến chân trời và Những bước chân trên đất nước Trung Hoa, yêu văn của Hoàng Đình Nguyễn qua 2 cuốn sách bởi ông trung thành với cốt lõi của thể tài du ký, đó là: Sự đi, sự thấy, sự giới thiệu, sự cảm, sự nghĩ và sự viết. Đặc biệt hơn, là một người viết văn, một người làm khoa học (ông vốn là kỹ sư công nghệ hóa - thực phẩm) nên cách nhìn, cách quan sát, cách nghĩ, cách viết của ông mang đậm dấu ấn của người vừa trải nghiệm khám phá, vừa ôn lại những gì mình đã trải, đã nghĩ. Qua 50 bài viết về 50 địa danh thể hiện trong 2 cuốn sách, tác giả đã đưa tôi đến với nhiều nước trên thế giới, qua những cuộc gặp gián tiếp qua mạng, tôi đã nói lời cảm ơn ông, chia sẻ cùng ông nhiều cảm nhận thú vị về văn chương, về cuộc sống đã và đang diễn ra quanh ta.

Và bây giờ, trên tay tôi là bản thảo cuốn Huyền thoại những làng chài, cuốn sách không phải từ việc ông tạm dứt ra khỏi mạch viết du ký, để nghỉ ngơi, chuẩn bị cho những cuộc du ký khác, giống như: “Có cuộc hành trình phải có lúc dừng chân/ Có việc làm phải có mươi phút nghỉ...” (Rasul Gamzatov) mà là một cuốn sách ông ấp ủ: “Đã từ lâu, tôi đã có tâm nguyện viết một cuốn sách thật hoàn chỉnh về những làng chài, những vùng quê, những thành phố ven biển của Việt Nam”, hoặc “Cuộc đời đã đưa bước chân tôi rong ruổi qua nhiều vùng biển lạ và đẹp trên thế giới như: New York, Hong Kong, Osaka, Tokyo, đến Amsterdam, Volendam - Hà Lan, Bến cảng Kronstadt của nước Nga bên bờ vịnh Phần Lan, cho đến những làng chài xưa cũ ở Brunei, Thâm Quyến (Trung Quốc), Malacca (Malaysia), Sihanoukville (Campuchia), Đảo san hô Coral Pattaya (Thái Lan), được đứng ngắm bên bờ vịnh Ngọc Trai trên đất nước Ả rập Qata, được đi du thuyền trên vịnh Marina tuyệt đẹp của Tiểu vương quốc Ả-rập Dubai... Nhưng trong tôi, không đâu đẹp bằng biển quê hương” - như ông từng bộc bạch.

Và tôi đã đọc, đã học được rất nhiều từ người bạn vong niên Hoàng Đình Nguyễn qua những trang viết ông tin cậy trao cho tôi.

Trước tiên, có thể nói, với Huyền thoại những làng chài, Hoàng Đình Nguyễn vẫn giữ được mạch cảm xúc “Đi, cảm nhận, trải nghiệm và viết” của một nhà văn khao khát khám phá, khao khát bộc lộ qua những trang du ký, song ông đã không dừng lại ở việc miêu tả những điều tai nghe mắt thấy, mà luôn có những liên tưởng, so sánh với những gì mình đã biết, đã hiểu để nêu bật lên những vấn đề, con người, địa phương mình yêu mến, gắn bó.

Thứ hai, dù vẫn mang cách quan sát, cách nhìn, cách nghĩ của một nhà nghiên cứu và thể hiện kỹ lưỡng qua từng trang viết, song xuyên suốt cuốn sách là sự hồ hởi, phấn khởi, là tình cảm, cảm xúc mới mẻ, thể hiện “ôn cố tri tân” của người mang nhiều ân nghĩa với cuộc đời.

Thứ ba, cái tôi của tác giả luôn sống động, xuyên suốt tập ký. Đây là thế mạnh của một nhà văn từng trải như Hoàng Đình Nguyễn. Có thể nói, cuộc đời của ông gắn với sự thăng trầm của đất nước. Ông sinh ra từ một làng chài thuộc Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi, đúng vào lúc đất nước đang bị thực dân Pháp xâm lược lần thứ hai. Khi đất nước bị chia cắt thành 2 miền Nam - Bắc, sau Chiến thắng Điện Biên Phủ, ông được Đảng và Bác Hồ cho ra miền Bắc học tập. Năm 1975, sau ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, ông được trở về miền Nam và trở thành công dân của thành phố năng động của đất nước. Cuộc đời cùng những thử thách trong cả thành công lẫn thất bại đã cho ông biết bao vốn sống, vốn viết và những bài học quý báu. Những cái đáng có và không đáng có trong trải nghiệm đường đời và tình cảm sâu đậm của mình với quê hương, đất nước đã được ông “hóa thân” vào từng vùng đất, con người, thể hiện trên từng trang sách.

Viết đến đây, tôi chợt nhớ, trong cuốn Dagestan của tôi, nhà thơ Rasul Gamzatov từng bộc bạch: “Anh hãy tập hợp ý nghĩ của mình thành những đàn ngựa quý, không con nào thua kém con nào. Anh hãy thả đàn ngựa ấy lên cánh đồng cỏ của những trang giấy trắng. Hãy để cho ý nghĩ của anh phi trên trang giấy như những con ngựa cuống quít, như đàn dê rừng”.

Vâng, xin cảm ơn nhà văn Hoàng Đình Nguyên, đàn ngựa, ngôi nhà trên trang giấy của ông đã cho tôi hiểu và yêu thêm về Quy Nhơn, Bình Ba, Nha Trang, Đức Phổ, Lý Sơn, Hạ Long, Cát Bà, Đà Nẵng, Sầm Sơn, Vũng Tàu, Sa Vĩ, Bạc Liêu, đất mũi Cà Mau, những vùng biển giàu đẹp và thiêng liêng của Tổ quốc.

Xin cảm ơn Huyền thoại những làng chài!

Đoàn Hữu Nam