Di chúc của Bác Hồ - Một giáo trình tiếng Việt độc đáo

Tác phẩm Di chúc của Bác Hồ - Một giáo trình tiếng Việt độc đáo của tác giả Dương Thành Truyền vừa nhận giải B Giải thưởng về chủ đề Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh giai đoạn 2018-2020 do Ban Tuyên giáo Trung ương tổ chức.

Tác phẩm Di chúc của Bác Hồ - Một giáo trình tiếng Việt độc đáo của tác giả Dương Thành Truyền vừa nhận giải B Giải thưởng về chủ đề Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh giai đoạn 2018-2020 do Ban Tuyên giáo Trung ương tổ chức.

Chủ tịch Hồ Chí Minh là một tấm gương lao động ngôn từ mẫu mực

* Một tấm gương lao động ngôn từ

Trong lời đầu tập, NXB Trẻ giới thiệu về tác phẩm Di chúc của Bác Hồ - Một giáo trình tiếng Việt độc đáo: “Trong di sản về ngôn ngữ của Chủ tịch Hồ Chí Minh, có một loại tài sản quý giá vừa hết sức sinh động, vừa cụ thể và thiết thực, đó chính là tấm gương lao động ngôn từ của Người. Việc Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam (khóa VI) công bố toàn bộ ảnh chụp bút tích Di chúc của Bác vào dịp kỷ niệm 20 năm ngày qua đời của Người (ngày 2-9-1989), đã cung cấp cho chúng ta một bằng chứng xác đáng về tấm gương lao động ngôn từ đó.

Tìm hiểu và học tập tấm gương lao động ngôn từ của Người là một phương pháp tự bồi dưỡng cần thiết và hữu ích, góp phần nâng cao trong mỗi chúng ta lòng “biết quý trọng tiếng ta”, góp phần “giữ gìn nó, quý trọng nó, làm cho nó phổ biến ngày càng rộng khắp” như lời dạy của Người”.

Còn nhà Việt ngữ học, PGS - Nhà giáo ưu tú Trần Chút (Hồng Dân) thì đánh giá: “Đọc Di chúc trong những bản thảo viết tay, dừng lại và chăm chú vào những chữ, những đoạn, những dòng đảo lên chuyển xuống, xóa đi chữa lại, lược bớt thêm vào, chúng ta nhận biết quá trình Hồ Chí Minh tạo lập và hoàn thiện một văn bản. Đó là một quá trình lao động ngôn từ đầy cẩn trọng, công phu và trách nhiệm. Một bài học lớn. Một tấm gương sáng. Tôi tin rằng đây cũng chính là thông điệp mà tác giả của quyển sách Di chúc của Bác Hồ - Một giáo trình tiếng Việt độc đáo mong muốn gửi đến bạn đọc”.

* Công trình 30 năm

Thật thú vị khi biết cách đây gần 30 năm, từ thời còn sinh viên, tác giả Dương Thành Truyền đã bắt đầu nghiên cứu về phong cách lao động ngôn từ của Chủ tịch Hồ Chí Minh và viết công trình khoa học thực thụ về ngôn ngữ học về Di chúc của Bác Hồ.

Tác giả Dương Thành Truyền có hơn 25 năm hoạt động Đoàn, Đội, công tác thanh niên và kinh nghiệm giảng dạy. Ông là nhà báo, từng là Phó tổng biên tập Báo Tuổi Trẻ và hiện là Chủ tịch HĐQT NXB Trẻ TP.HCM. Ông Dương Thành Truyền bày tỏ hy vọng cuốn sách Di chúc của Bác Hồ - Một giáo trình tiếng Việt độc đáo có thể góp thêm tài liệu phục vụ cho việc nghiên cứu, giảng dạy, phổ biến, nâng cao năng lực và vun đắp tình yêu đối với tiếng Việt; đồng thời, là việc làm thiết thực tham gia đẩy mạnh cuộc vận động học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.

“Qua những dẫn liệu cụ thể, tác giả đã chứng minh một cách sinh động tấm gương lao động ngôn từ mẫu mực của Bác Hồ: cẩn trọng sửa đi sửa lại, công phu trong từng chữ, từng lời, từng đoạn kết nối nhau theo một trật tự logic chặt chẽ nhằm đến cách diễn đạt trong sáng, giản dị nhất có thể mà lại hiệu quả tối đa. Những bình luận phát hiện xác đáng đầy thuyết phục của tác giả về những điểm sửa chữa, bổ sung trong Di chúc giúp bạn đọc thấy được những ý tứ tinh tế, sâu sắc trong ngôn ngữ Bác Hồ và Di chúc trở thành một văn bản toàn bích, là “một giáo trình tiếng Việt độc đáo” - GS-TS Nguyễn Đức Dân, đánh giá và bình luận về tác phẩm Di chúc của Bác Hồ - Một giáo trình tiếng Việt độc đáo.

Tác giả khảo sát các trường hợp Bác Hồ tự sửa chữa trong quá trình viết Di chúc nhằm tìm hiểu việc sử dụng ngôn từ của Người, để từ đó rút ra những bài học thực tiễn về các trường hợp “nói và viết có hiệu lực”. Như vậy, có thể xem cuốn sách này bàn đến những vấn đề thuộc về con đường chung của phong cách học. Qua đó tìm kiếm những bài học cụ thể, có giá trị thực tiễn trong việc rèn luyện cách viết tiếng Việt.

Các trường hợp sửa chữa về ngôn ngữ của Bác trong Di chúc làm đối tượng nghiên cứu bởi vì, theo tác giả Dương Thành Truyền, “chính trong các trường hợp ấy, chúng ta thấy rõ hơn đâu hết các thao tác lựa chọn ngôn ngữ của Bác Hồ và “giá trị của sự thay thế, hiệu lực của sự thay thế này”. Tìm hiểu các trường hợp sửa chữa của Bác Hồ trong Di chúc thực chất là tìm kiếm lời giải đáp: “Vì sao Bác Hồ sửa chữa ngôn từ như thế?”.

* Di chúc của Bác có giá trị lớn lao về lý luận lẫn thực tiễn

 “Có ai ngờ được rằng, để viết Di chúc - một văn bản khoảng hơn 1 ngàn chữ, Bác Hồ đã dành công sức trọn vẹn hơn 4 năm trời! Hình như chưa bao giờ Người hài lòng với những gì mình đã viết. Năm nay viết, mấy năm sau Bác lại tìm cách bổ sung, thêm bớt, thậm chí thay đổi lại cả những đoạn đã từng được sửa chữa rồi. Cứ mỗi lần viết, chúng ta thấy Bác để tâm cân nhắc từng chữ, lựa chọn từng ý từng lời, vừa viết vừa sửa. Có khi viết xong, đọc lại, Bác lại sửa tiếp bằng mực đỏ. Người luôn luôn quan tâm tìm cách diễn đạt sao cho chính xác, hay hơn, tốt hơn” - tác giả Dương Thành Truyền tâm đắc viết.

Bút tích Di chúc viết tay của Bác Hồ

Từ việc khảo sát 65 trường hợp Bác Hồ tự sửa chữa ngôn từ, tác phẩm cho rằng “Di chúc của Người như là một giáo trình hết sức độc đáo, sinh động, hấp dẫn dạy cho chúng ta nhiều bài học cụ thể, có giá trị thực tiễn trong việc rèn luyện cách nói, cách viết tiếng Việt”. Đó là bài học về việc lựa chọn và sử dụng hư từ; bài học về việc lựa chọn từ ngữ phù hợp với điểm nhìn và chỗ đứng, thái độ và tình cảm của người phát ngôn; bài học về sự lựa chọn kiểu diễn đạt vừa ngắn gọn vừa hàm chứa lượng thông tin cao; Bài học về việc tổ chức lại câu để làm tăng giá trị biểu cảm. “Chúng ta tìm kiếm những giá trị ấy trong mối quan hệ giữa cái chung (những đặc điểm về phong cách ngôn ngữ của Bác Hồ đã được phát hiện) với cái riêng (thực tiễn vận dụng ngôn ngữ của Bác Hồ trong các trường hợp đang khảo sát)” - ông Dương Thành Truyền bày tỏ.

Long Khánh