"Giải cứu" WTO khỏi cơn khủng hoảng

Trong 2 ngày 24, 25-10, tại thủ đô Ottawa (Canada), các bộ trưởng thương mại đến từ Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản và nhiều nước khác như: Australia, Brazil, Chile, Hàn Quốc, Kenya, Mexico, New Zealand, Na Uy, Singapore và Thụy Sĩ đã tham dự hội nghị nhằm vạch ra những kiến nghị cải cách đối với hệ thống thương mại toàn cầu vốn đang bị lung lay do căng thăng giữa các nền kinh tế lớn.

Trong 2 ngày 24, 25-10, tại thủ đô Ottawa (Canada), các bộ trưởng thương mại đến từ Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản và nhiều nước khác như: Australia, Brazil, Chile, Hàn Quốc, Kenya, Mexico, New Zealand, Na Uy, Singapore và Thụy Sĩ đã tham dự hội nghị nhằm vạch ra những kiến nghị cải cách đối với hệ thống thương mại toàn cầu vốn đang bị lung lay do căng thăng giữa các nền kinh tế lớn.

Trụ sở Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) tại Geneva của Thụy Sĩ - Ảnh AFP

Cuộc họp sẽ xác định những biện pháp cụ thể để cải thiện hoạt động của Tổ chức Thương mại thế giới  (WTO), thảo luận về cách thức bảo vệ cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO, cải thiện chức năng giám sát và minh bạch hóa, điều chỉnh một số quy định trong lĩnh vực thương mại dịch vụ trong đó có thương mại điện tử.

Thay đổi: yêu cầu cấp thiết

Hệ thống thương mại toàn cầu đang đứng trước nhiều nguy cơ, nhất là trong bối cảnh cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung chưa có dấu hiệu dừng leo thang. Điều này đặt ra thách thức đối với WTO khi mà vai trò dẫn dắt của WTO đang tỏ ra lu mờ, đồng thời cũng cho thấy yêu cầu cải cách WTO ngày càng cấp thiết.

Mỹ đang bị coi là “thủ phạm” châm ngòi cho cơn khủng hoảng tại WTO Nhiều nhà quan sát cho rằng chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump đang dốc toàn lực tuyên chiến với WTO, cáo buộc tổ chức này “ngược đãi” nước Mỹ và đã thất bại trong việc “kiềm chế” Trung Quốc. Tổng thống Mỹ Donald Trump đã thẳng thừng cảnh báo nếu WTO không “cải tiến”, ông sẽ đưa Mỹ rút khỏi tổ chức này.

Không chỉ dừng lại ở lời nói, Mỹ đã “lặng lẽ” làm tê liệt WTO, khi Washington ngăn cản việc bổ nhiệm thẩm phán mới cho Cơ quan phúc thẩm WTO, một sách lược khiến các vụ kiện nhằm giải quyết tranh chấp tại WTO có nguy cơ bị tạm dừng. Đến cuối tháng 9-2018, số thẩm phán tại Cơ quan phúc thẩm của WTO đã giảm từ 7 xuống còn 3 - mức tối thiểu để có thể mở phiên tòa xét xử. Đặc biệt, 2 trong số 3 thẩm phán này sẽ hết nhiệm kỳ vào tháng 12-2019. Đáng chú ý, trong 3 thẩm phán này thì một từ Mỹ, một từ Trung Quốc và một từ Ấn Độ, làm nảy sinh nguy cơ bộ ba thẩm phán rơi vào cuộc chiến xung đột lợi ích quốc gia, nhất là trong bối cảnh Mỹ và Trung Quốc đang trong vòng xoáy tranh chấp thương mại. 
 Nhiều khó khăn
Trên thực tế, Mỹ không phải là quốc gia duy nhất cảm thấy bất mãn và phàn nàn về tiến độ giải quyết tranh chấp chậm chạp của WTO, hay WTO tỏ ra bất lực trong việc trừng phạt các thành viên không thực thi phán quyết của tổ chức này. Nhiều quốc gia cũng tỏ ra thất vọng khi WTO thất bại trong việc hiện đại hóa một thỏa thuận để giải quyết các vấn đề như thương mại kỹ thuật số hay các khoản trợ cấp. Những bất cập trong WTO ngày càng bộc lộ, trong khi chủ  nghĩa bảo hộ và chủ nghĩa đơn phương lan rộng cản trở tăng trưởng thương mại toàn cầu.
Trong bối cảnh đó, cải cách được coi con đường tất yếu để cứu WTO. Tổng giám đốc WTO, ông Roberto Azevedo trong một phát biểu hồi đầu tháng 10 đã thừa nhận rằng cần thiết phải cải cách thể chế thương mại toàn cầu này. Trước đó, bên lề khóa họp Đại hội đồng Liên hợp quốc tại New York, EU, Mỹ và Nhật Bản đã lần đầu tiên nhất trí ủng hộ một đề xuất nhằm cải cách WTO. EU mới đây cũng công bố kế hoạch giải quyết một số “lỗ hổng” của WTO, trong đó có đề cập những quy định mới nhằm xử lý các khoản trợ cấp mà Trung Quốc dành cho lĩnh vực công nghiệp và các doanh nghiệp quốc doanh.
Tại hội nghị, Canada kiến nghị WTO cần tập trung cải tiến hệ thống giải quyết tranh chấp và cơ chế giám sát các hành vi thương mại. Trước đó, Canada phản đối việc Mỹ áp thuế nhập khẩu đối với nhôm và thép của Canada. 2 quốc gia Bắc Mỹ này cũng kiện nhau ra WTO do tranh chấp trong lĩnh vực gỗ xẻ mềm.

Giới chuyên gia nhận định nỗ lực cải cách WTO của các nước trên khó có thể thuyết phục được Tổng thống Mỹ. Ông Donald Trump cho rằng việc Mỹ bị thua ở hầu hết các vụ kiện tại WTO là một thực trạng “vô lý và nhảm nhí”. Mỹ bị kiện lên WTO nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác kể từ khi WTO được sáng lập năm 1995, và bị thua trong 87% các vụ kiện. Tuy nhiên, tỷ lệ này khôgn là gì khi Mỹ cũng dẫn đầu về số vụ thưa kiện tại WTO (120 vụ kiện kể từ năm 1995) và đã thắng trong 90% các vụ kiện này.

HƯƠNG GIANG