Đại tá, nhà văn Nguyễn Quốc Trung với Đất không đổi màu

Trong số 128 tác giả vừa được Chủ tịch nước trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2022, có một người từng gắn bó với chiến trường miền Đông Nam bộ. Đó là đại tá - nhà văn Nguyễn Quốc Trung với tiểu thuyết Đất không đổi màu được truy tặng Giải thưởng Nhà nước.

Trong số 128 tác giả vừa được Chủ tịch nước trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2022, có một người từng gắn bó với chiến trường miền Đông Nam bộ. Đó là đại tá - nhà văn Nguyễn Quốc Trung với tiểu thuyết Đất không đổi màu được truy tặng Giải thưởng Nhà nước.

Đại tá, nhà văn Nguyễn Quốc Trung nhập ngũ vào cuối cuộc kháng chiến chống Mỹ trong đội hình Sư đoàn 341 hành quân vào Nam biên chế đội hình Quân đoàn 4 tham gia Chiến dịch Hồ Chí Minh năm 1975 lịch sử, chiến đấu ở miền Đông Nam bộ mà đỉnh điểm là mở “cánh cửa thép” Xuân Lộc. Tiếp đó, ông cùng Quân đoàn 4 tham gia chiến tranh bảo vệ biên giới Tây Nam và tình nguyện sang giúp nước bạn Campuchia thoát khỏi nạn diệt chủng Pol Pot. Nhiệm vụ hoàn thành, Nguyễn Quốc Trung về nước chuyển sang làm việc ở Tạp chí Văn nghệ Quân đội.

Dồi dào bút lực

Nguyễn Quốc Trung là một trong những nhà văn dồi dào bút lực, say mê sáng tác cho tới hơi thở cuối cùng khi đại dịch Covid-19 bất ngờ cướp mất ông vào ngày 10-9-2021 tại TP.HCM. Ngoài việc được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật, ông từng được nhận nhiều giải thưởng văn học khác của Bộ Quốc phòng, Đài Tiếng nói Việt Nam, Báo Văn Nghệ, Báo Sài Gòn Giải Phóng…

Thời gian gần 10 năm lăn lộn trên chiến trường Campuchia đã mang lại cho Nguyễn Quốc Trung vốn sống phong phú và những tư liệu quý giá, viết nên nhiều tập truyện ngắn, tiểu thuyết có giá trị, đưa ông trở thành tác giả xuất sắc hàng đầu của văn học Chiến tranh biên giới Tây Nam. Ông từng cùng đại quân vượt sông Mê Kông giải cứu nước bạn. Ông đi trực thăng cùng chỉ huy cao cấp đến các chốt tiền tiêu tiếp tế, động viên bộ đội. Ông đến thăm nhà tù khét tiếng Tungsteng khi đầu lâu, xác người còn chồng chất.

Ông về các phum, sóc cùng lính tình nguyện chia sớt từng khẩu phần ăn của mình cho dân, giúp dân dựng lại nhà cửa, làm lại ruộng vườn. Và ông chịu khó tìm đọc, nghiên cứu kỹ về nền văn hóa truyền thống Angkor và lý giải theo cách riêng mình về tội ác diệt chủng khủng khiếp của tập đoàn Pol Pot - Ieng Sary, cũng như tinh thần đoàn kết chiến đấu của hai nước láng giềng Việt Nam - Campuchia và sự hy sinh cao cả của những người lính làm nghĩa vụ quốc tế.

Tác phẩm tiêu biểu Đất không đổi màu của Nguyễn Quốc Trung ra đời trong hoàn cảnh đó. Một không gian thẩm mỹ đậm đặc văn hóa, ngôn ngữ, phong tục truyền thống Khmer được tái hiện tinh tế, sinh động. Một câu chuyện xúc động và nhân văn về tình yêu thương nhân loại, tình đoàn kết quốc gia láng giềng được thể hiện qua những nhân vật có tính cách điển hình như Dần, Trân, Quyền, Lý giữa hoàn cảnh lịch sử đặc biệt. Máu của những người lính tình nguyện sẽ mãi mãi không bị lãng quên như “đất không đổi màu” trong ký ức xứ sở chùa Tháp.

Không chỉ có Đất không đổi màu

Nguyễn Quốc Trung không chỉ có tiểu thuyết Đất không đổi màu. Viết về Chiến tranh biên giới Tây Nam, ông còn có rất nhiều truyện ngắn và tiểu thuyết. Khởi đầu ấn tượng nhất phải kể đến truyện ngắn Những tia chớp phía chân trời được trao giải nhất cuộc thi Truyện ngắn Báo Sài Gòn Giải Phóng năm 1982, viết về mối tình hồn nhiên, trong sáng, cảm động của một chàng lính trẻ trên biên giới và cô thanh niên xung phong xinh xắn, bản lĩnh. Vừa hiện thực vừa bi hài, kịch tính lại kết thúc bất ngờ và có hậu, truyện ngắn Những tia chớp phía chân trời được đánh giá cao vào thời điểm đất nước vừa hòa bình vừa chiến tranh. Cũng từ đây phong cách và tên tuổi Nguyễn Quốc Trung dần được hình thành và khẳng định trên văn đàn.

Lặng lẽ và nhiệt huyết sáng tác, nhà văn Nguyễn Quốc Trung đã lần lượt cho ra mắt các tác phẩm viết về thời kỳ khốc liệt này. Về truyện ngắn ông có các tập Người đàn bà hồn nhiên, Đêm trừ tịch, Trong tiết thanh minh, Người đến từ nước Mỹ. Đặc biệt, ông là một trong những “cây” tiểu thuyết đầy nội lực, và với bộ tứ Đất không đổi màu, Biên giới, Bên rừng thốt nốt, Người đàn bà khóc mướn đã khẳng định Nguyễn Quốc Trung là tác giả văn xuôi hàng đầu về Chiến tranh biên giới Tây Nam. Trong đó, 2 tiểu thuyết Đất không đổi màu và Người đàn bà khóc mướn từng được trao Giải thưởng Văn học sông Mê Kông lần thứ nhất (năm 2007). 

Các tác phẩm của nhà văn Nguyễn Quốc Trung

Ngoài đề tài chiến tranh, về sau cuộc sống đời thường cũng là nguồn cảm hứng mạnh mẽ cho sáng tạo của nhà văn Nguyễn Quốc Trung. Trước khi đột ngột qua đời vì đại dịch Covid-19 năm 2021, ông kịp trình làng 2 tác phẩm cuối cùng: Tập truyện Cô gái tính nhảy cầu Rạch Miễu (năm 2016) và tiểu thuyết Dòng sông bên chùa (năm 2019).

Trò chuyện với chúng tôi khi tập truyện Cô gái tính nhảy cầu Rạch Miễu vừa xuất bản, ông nói: “Đây cũng là tập tôi thấy ưng ý nhất vì đề cập đến nhiều vấn đề nóng hổi đang đặt ra cho xã hội nước ta trong thời kỳ hội nhập, cơ chế làng xã có từ xa xưa tưởng sẽ vĩnh viễn tồn tại, ai dè một chốc bị xé nát. Con người ta được hưởng sự đổi mới của một xã hội cởi mở thì cũng vấp phải nhiều bi kịch. Đây cũng là điều cho văn học khai thác, phản ánh”.

 Giữa lúc nguồn cảm hứng mới đang thôi thúc sức sáng tạo của ông, thì đau đớn thay ông phải vĩnh biệt trang văn lẫn cuộc đời để hóa thân vào hư vô. Ông ra đi bất ngờ đến nỗi mà đến giờ khi hay tin ông được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật, tôi nghĩ hình như ông vẫn còn miệt mài lặng lẽ bên máy tính để viết những vấn đề nóng hổi của đời sống hoặc đang lang thang chiến trường miền Đông xưa để tìm lại “bụi vàng” cho trang viết của mình.          

Phan Hoàng