Tác quyền âm nhạc: Tìm trật tự trong hỗn mang

Chuyện những người nghệ sĩ kéo nhau đến tận sân khấu cãi vã cho ra tiền nong tác quyền, có lẽ là điều không một khán giả nào mong muốn.

Chuyện những người nghệ sĩ kéo nhau đến tận sân khấu cãi vã cho ra tiền nong tác quyền, có lẽ là điều không một khán giả nào mong muốn.

Chuyện không hay như vậy lại đang xảy ra trong show diễn thứ hai của Khánh Ly, đánh dấu sự trở về của bà sau gần 40 năm xa quê hương. Tưởng như nữ danh ca - người đã ở vào tuổi thất thập cổ lai hy, đi hát chỉ để lấy thù lao làm từ thiện - có quyền xứng đáng cùng khán giả của bà được hưởng một đêm trọn vẹn cùng âm nhạc. Nhưng những cãi vã không chỉ đặt nghệ thuật đứng trước nguy cơ bị vấy bẩn, cảm xúc của khán giả bị bắt làm “con tin” cho những ý đồ vụ lợi nơi hậu trường, mà còn nảy sinh nhiều vấn đề cần giải quyết.

* Biến nghệ thuật thành… cái chợ

10 năm là quãng thời gian kể từ khi Luật Sở hữu trí tuệ chính thức ra đời, đi vào đời sống xác lập những bước đầu tiên cho lề lối ứng xử văn minh trên lĩnh vực tác quyền. Những điểm sáng như quyền lợi của người sáng tác được đảm bảo hơn, nhận thức của xã hội về bản quyền được nâng cao hơn… là điều không thể phủ nhận. Nhưng đồng thời, quá trình vận hành cũng đang bộc lộ nhiều xộc xệch, khiếm khuyết, mà vụ ầm ĩ vừa qua chỉ là một ví dụ.

Show diễn thứ hai của danh ca Khánh Ly với nhiều lùm xùm tác quyền giữa nhà tổ chức và VCPMC. Ảnh: Hoàn Nguyễn

Gần sát giờ diễn, Giám đốc Trung tâm bảo hộ bản quyền tác giả âm nhạc (VCPMC) - nhạc sĩ Phó Đức Phương bất ngờ liên lạc với báo chí, tuyên bố sẽ đến tận sân khấu “bày tỏ thái độ phản đối đến cùng để các khán giả đi xem chương trình biết được sự việc”. Nếu cái “liều” của nhà tổ chức khi để chương trình diễn ra mà chưa thu xếp được tác quyền khiến dư luận ngán ngẩm một, thì thái độ gần giống với hành vi “ăn vạ, đòi nợ” của ông nhạc sĩ làm họ chán ngán mười. Tại các nước tiên tiến, việc tranh chấp quanh các thỏa thuận dân sự vốn là chuyện bình thường, nếu cần sẽ được phân xử ở tòa án. Riêng trong lĩnh vực nghệ thuật, các thỏa thuận này luôn được giữ trong vòng bí mật để bảo vệ hình ảnh cho người nghệ sĩ mà họ khai thác. Nhưng ở đây, ứng xử kém văn hóa từ cả hai phía được cho là đã phủ bóng tối lên một show diễn sang trọng, đánh đồng nó với những nhộn nhạo chợ búa tầm… “showbiz”.

Mặt khác, cũng cần nhìn thấy cả nhà tổ chức lẫn người thu tác quyền đã trải qua một giao dịch căng thẳng, đến mức phải dùng đến “hạ sách” nói trên khi một bên cần mua rẻ, còn một bên muốn được giá cao nhất. Nguồn tin của chúng tôi cho biết, trong show diễn đầu tiên, nhà tổ chức đã phải trả số tiền tác quyền lên tới gần 300 triệu đồng cho các nhạc phẩm của Trịnh Công Sơn được trình diễn trong chương trình, tương đương 17 triệu đồng/bài. VCPMC cũng muốn có một khoản tương tự trong show lần này. Nhưng tình hình bán vé đã khiến nhà tổ chức không thể kham nổi và muốn đưa phí tác quyền đối với nhạc Trịnh về mức thông lệ 1,5 triệu đồng/bài. Ngoài lý do đây là một show diễn lớn, bên bán tác quyền còn có một lợi thế khác trong cuộc mặc cả, đó là Khánh Ly không thể lên sân khấu mà thiếu nhạc Trịnh. 

* Không chỉ là tiền nong

Chuyện tiền nong lẽ ra chẳng nặng nề đến vậy nếu các bên tranh chấp không đặt quyền lợi của mình lên trên hết. Cũng như thiếu tôn trọng đối với mối quan hệ sâu nặng trong âm nhạc giữa cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn và Khánh Ly, cặp bài trùng gắn bó với nhau từ thuở còn vô danh, có khi ôm đàn hát cho khán giả nghe chỉ với thù lao là một ly cà phê. Giá trị tinh thần mà họ để lại là vô giá trong tim người nghe và không thể bị vẩn đục. 

Nhưng thật khó để nói hành xử như vừa qua của các chủ thể trong ngành biểu diễn nghệ thuật sẽ không còn tái diễn trong tương lai. Thực tế, vẫn còn nhiều nhà tổ chức cố tình “lờ” đi nghĩa vụ trả tác quyền cho tới khi bị đòi. Đáp lại, VCPMC nhờ vị trí độc quyền trên lĩnh vực dịch vụ bảo vệ tác quyền, thường đơn phương áp các mức phí khác nhau gây nhiều bức xúc cho nhà tổ chức. Chưa kể, trung tâm này còn gây ức chế cho chính giới sáng tác khi lạm thu cả phí tác quyền ca khúc của nhạc sĩ mà họ không có tư cách đại diện. Thế nên mới có chuyện, trong liveshow của mình, nam ca sĩ Chế Linh bị yêu cầu phải trả tác quyền cho ca khúc do chính ông sáng tác với một bút danh khác. Nhiều nhạc sĩ có ủy quyền cho trung tâm thì lại không được minh bạch trung tâm đã tác quyền từ ai, đơn vị nào với mức phí bao nhiêu. Chuyện nhạc sĩ P.Q. phát hiện một chương trình âm nhạc ở TP.Hồ Chí Minh trả 80 triệu đồng tiền tác quyền cho ông thông qua trung tâm, nhưng vài tháng sau, ông chỉ được chia lại… 170 ngàn đồng. Câu chuyện tác quyền âm nhạc muốn đi từ hỗn mang tới trật tự văn minh, hành xử của những người xưng danh nghệ sĩ đi kinh doanh nghệ thuật không chỉ cần đúng luật, mà còn phải thể hiện văn hóa giữa những người làm nghề với nhau và với khán giả.

Nam Vũ